چکیده
در حال حاضر آبزی¬پروری سریع¬ترین رشد را در تولید غذا داشته و تقریباً نیمی از پروتئین با منشا آبزیان مورد نیاز انسان را در دنیا تأمین می¬کند. گزارش‌های فراوان، از بروز بیماری‌ها و تلفات ناشی از آنها و درنتیجه خسارت اقتصادی در آبزی‌پروری ماهیان دریایی، نشان می‌دهد که بیماری‌ها خصوصا بیماریهای باکتریایی چالش بزرگ پیش روی توسعه آبزی‌پروری در بیشتر کشورهای پیشگام این صنعت خواهند بود و به‌عنوان یک هشدار برای پرورش دهندگان و برنامه‌ریزان شیلاتی در این کشورها محسوب می¬شوند. باکتری¬ها از جمله پاتوژن¬های بیماریزای جدی آبزی¬پروری دریایی می¬باشند که از آن¬جمله، می¬توان به بیماری ویبریوریسیس ناشی از باکتری‌های جنس ویبریو به‌ویژه ویبریو هاروی و ویبریو آلجینولیتیکوس در مناطق گرم و معتدله و استرپتوكوكوزيس ناشی از باکتری گرم مثبت استرپتوکوکوس اینیایی اشاره کرد که هر ساله خسارت سنگینی به اقتصاد تولید ماهیان دریایی وارد می¬کنند. واکسن به عنوان اقتصادی¬ترین، کارآمدترین و روشی با کمترین آسیب به محیط زیست برای محافظت از میزبان در برابر عفونت های باکتریایی مطرح می¬باشد. این پروژه با هدف توسعه ایمنی زایی برای پیشگیری از بروز تلفات ناشی از عفونت های باکتریایی با استفاده از انواع واکسن¬های کشته طراحی گردید. جهت انجام کار از جدایه¬های ویبریو هاروی، ویبریو آلجینولیتیکوس و استرپتوکوکوس اینیایی، بدست آمده از ماهیان دریایی دارای علایم در پروژه " جداسازی و شناسایی گونه های دخیل در سپتی¬سمی باکتریایی ماهیان دریایی با تأکید بر سه گونه ی ویبریو هاروی، ویبریو آلجینولیتیکوس و استرپتوکوکوس اینیایی و تعیین حدت و بیماری زایی آنها در ماهی باس دریایی آسیایی" که به روش ژنوتیپی و فنوتیپی تعیین حدت و نهایتا در بانک ژن جهانی ثبت شدند، به عنوان بذر واکسن استفاده گردید. واکسن به 3 روش مونو والان ویبریو آلجینولیتیکوس، دی والان ویبریو آلجینولیتیکوس + استرپتوکوکوس اینیایی و پلی¬والان ویبریو آلجینولیتیکوس + استرپتوکوکوس اینیایی + ویبریو هاروی به صورت سلول کامل کشته شده با فرمالین تهیه شد. در واکسن¬های دی والان و پلی¬والان، حجم مساوی از هر باکترین( شامل CFU/ml 10 10 سلول) با هم ترکیب شدند. پس از انجام آزمایشات استریل و ایمن بودن باکترین-های تهیه شده، ماهیان باس دریایی آسیایی به 7 تیمار با سه تکرار، (هرتكرار20 قطعه ماهی) مساوی تقسیم‌بندی شده و هر ماهی به‌صورت داخل صفاقی ایمن شدند. همچنین جهت بررسی میزان تأثیر دوز بوستر به روش خوراکی، ماهیان تیمارهای دریافت کننده واکسن مونووالان + بوستر خوراکی، واکسن دی والان + بوستر خوراکی و واکسن پلی والان + بوستر خوراکی در هفته سوم پس از ایمن سازی، به به مدت 5 روز با دوز بوستر به روش خوراکی مجددا، ایمن شدند. جهت ارزیابی میزان آنتی بادی ضدِ ویبریو هارویی، ویبریو آلجینولیتیکوس و استرپتوکوکوس اینیایی با استفاده از روش الایزا در هفته3، 5 و 8 پس از ایمن سازی از ماهیان هر گروه نمونه خون گرفته شد. همچنین در همین زمان¬ها فاکتورهای سرمی شامل: کمپلمان، لیزوزیم، پروتئین کل، آلبومین و گلوبولین نیز اندازه گیری گردید. جهت ارزيابي كارايي باکترین¬های مورداستفاده، دو هفته بعد از دوز بوستر خوراکی (5 هفته بعد از شروع ایمن‌سازی اولیه) تعداد 9 قطعه ماهی از هر تکرار با دوزی معادل دو برابر LD50 از سوسپانسیون زنده جدایه¬¬های بذر واکسن (که داراي بيشترين حدت بودند)، به‌صورت داخل صفاقی مواجهه شدند. نتایج میزان محافظت‌کنندگی تیمارهای مورد آزمایش در مواجهه با جدایه حاد ویبریو هاروی، ویبریو آلجینولیتیکوس و استرپتوکوکوس اینیایی نشان داد، بیشترین میزان محافظت در گروه پلی والان با بوستر به میزان 71/85% در برابر ویبریو هاروی، تیمار مونووالان به همراه بوستر با محافظتی معادل 62/84% و پلی والان با بوستر معادل 77/80% در برابر ویبریو آلجینولیتیکوس و تیمار دی والان با بوستر با میزانی معادل 91/73% در مواجه با استرپتوکوکوس اینیایی را نشان دادند. نتایج آزمایش الیزا عیار آنتی بادی اختصاصی علیه ویبریو هاروی در هفته 3، 5 و 8 پس از ایمن سازی، نشان داد که گروه¬های واکسینه با کنترل دارای اختلاف معنی دار بوده و بالاترين ميانگين عیار آنتی بادی ( بر اساس نسبت نمونه به کنترل مثبت) مربوط به گروه واکسینه با باکترین پلی والان با بوستر خوراکی در 5 هفته پس از ایمن سازی( 99/145 بر اساس درصد نمونه به کنترل مثبت %S/P) است. بررسی ميزان آنتي‌بادي ضد ویبریو آلجینولیتیکوس نشان داد که ميانگين عیار آنتی بادی مربوط به گروه واکسینه با باکترین پلی والان به همراه بوستر خوراکی و گروه واکسینه با باکترین مونووالان با بوستر خوراکی در 5 هفته پس از ایمن سازی بطور معنی داری بالاتر از سایر گروه¬ها بوده است. همچنین بالاترين ميانگين عیار آنتی بادی مربوط به گروه واکسینه با باکترین دی والان با بوستر خوراکی و بعد از آن گروه واکسینه با باکترین پلی والان با بوستر خوراکی در 5 هفته پس از ایمن سازی است. نتایج بررسی فاکتورهای ایمنی سرم، نشان داد میزان لیزوزیم، گلوبولین، پروتئین تام سرم در تیمار پلی والان با بوستر در هفته 5 پس از ایمن سازی بیشترین میزان را داشته ولی میزان آلبومین در بین گروه¬های مختلف اختلاف معنی داری را نشان نداد. همچنین بیشترین میزان کمپلمان، در هفته 5 پس از ایمن سازی و در گروه پلی والان با بوستر گزارش گردید ولی از نظر آماری اختلاف معنی داری نشان نداد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که استفاده از سویه¬های باکتری¬های بیماریزای داخلی کارامد بوده و سبب ایجاد مقاومت و کاهش تلفات در ماهیان می¬شوند و انتخاب واکسن مناسب با واکسن¬های تهیه شده از نمونه باکتری¬های بومی و داخلی ارجحیت دارد.