چکیده
فرومون‌ها سیگنال‌های مولکولی هورمونی یا مشتقات آنها هستند که در محیط بیرون از بدن بر گونه‌های یکسان اثر می‌گذارند. اثر عصاره تخمدان ماهی صبیتی به عنوان ماده حاوی فرومون بر القاء فرومونی و روند رسیدگی نهایی جنسی و تغییرات شاخص های اسپرمی جنس نر این ماهی بررسی شده و در تیمارهای مختلف مقایسه شده است. ماهیان نر با میانگین وزنی 45±200 گرم در حوضچه‌های فایبرگلاس 300 لیتری رهاسازی شده و پس از آداپته شدن ماهیان با محیط ( به مدت 48 ساعت)، آزمایش‌ها در 5 گروه تجربی (یک گروه تحت کنترل، یک گروه شاهد پروستا گلاندین و 3 گروه تیمار) که هر گروه شامل 9 عدد ماهی نر بالغ بود، انجام شد . غلظت‌های مختلف از عصاره تخمدان (5 ، 10 و 15 میلی‌‌گرم بر لیتر) به صورت حمام به آب اضافه شد. پس از 24 ساعت ماهیان بیهوش شدند و بیومتری ماهیان با اندازه‌گیری طول و وزن انجام شد . پس از انجام خونگیری، گناد ماهیان توزین شد. سپس اقدام به تهیه اسپرم گردید و با فعال سازی اسپرم ، نمونه‌ها با استفاده از میکروسکوپ و نرم افزار Motic Images Plus 2.0 ML مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین نمونه‌گیری از بافت بیضه برای تعیین وضعیت سیالیت اسپرم و در عین حال اسپرم گیری برای تعیین شاخص‌های اسپرمی انجام شد. نتایج حاکی از القاء فرومونی عصاره‌های تخمدانی و تاثیر مثبت آنها در افزایش نرخ شاخص‌های اسپرمی بود. شاخص گنادوسوماتیک و همچنین سطح هورمون تستوسترون در تیمار 10 و 15 میلی‌‌گرم بر لیتر و همچنین تیمار پروستا گلاندین(PGF2α) نسبت به شاهد افزایش معنی‌‌دار داشت (001/0<p). تراکم اسپرم و اسپرماتوکریت در تیمار 15 میلی‌‌گرم بر لیتر(T3) کاهش معنی‌‌داری نسبت به شاهد داشته ولی شاخص‌های سرعت تحرک اسپرم و درصد تحرک اسپرم نسبت به شاهد اختلاف معنی‌‌داری از خود نشان ندادند. حجم نسبی اسپرم دهی در کلیه تیمارها تحت تاثیر عصاره فرومونی قرار گرفت و افزایش معنی‌‌داری نسبت به شاهد در تیمار 15 میلی‌‌گرم بر لیتر مشاهده شد (001/0<p). شواهد میکروسکوپی نیز حاکی از تاثیرگذاری عصاره تخمدان ماهی صبیتی به عنوان ماده حاوی فرومون بر سیالیت اسپرم در ماهیان نر بود . بررسی های هیستولوژیک نشان داد که حجم اسپرم‌های فعال در لوله‌های اسپرم ساز در تیمار 15 میلی‌‌گرم بر لیتر (T3) بیشتر از اسپرماتیدها و سایر مراحل تکوین اسپرمی بود. در مجموع، تجویز عصاره فرومونی منجر به کنترل تولید مثلی ماهی صبیتی نر در تمامی گروه‌‌های تجربی گردید. استفاده از فرومون جنسی برای ماهی صبیتی برای سیالیت اسپرم‌ها و نیز افزایش حجم و سرعت تحرک اسپرم توصیه می‌‌گردد. روند تجاری‌سازی محصول تولیدی در سطح آزمایشگاهی مورد توجه شرکت دانش بنیان آبزی پژوهان پیشگام قرار گرفت .