چکیده
ماهی سفید (Rutilus frisii) و کفال طلایی (Chelon aurata) از گونههای مهم و اقتصادی در ترکیب صید ماهیان استخوانی در آبهای ایرانی دریای خزر بوده و بالغ بر 80 درصد از سهم صید سالانه را دارا میباشند. شروع و پایان فصل صید ماهیان استخوانی در ایران همزمان با دوره تولیدمثل و تخم‌ریزی ماهی کفال طلایی و ماهی سفید میباشد و بررسی ویژگیهای تولیدمثلی، طول بلوغ جنسی و زمان اوج تخم‌ریزی این ماهیان در تدوین ضوابط و معیارهای برداشت از ذخایر ماهیان استخوانی بسیار مهم است. به منظور بررسی زمان اوج تخم‌ریزی، طول بلوغ جنسی و هماوری ماهی سفید و کفال طلایی، این تحقیق در سال بهرهبرداری 98ـ1397 در سواحل ایرانی دریای خزر انجام شد و برای ماهی کفال طلایی از دهه سوم شهریور تا دهه دوم آذر 1397 و برای ماهی سفید از دهه سوم بهمن 1397 تا دهه سوم فروردین 1398 از ترکیب صید شرکتهای تعاونی صیادی پره بصورت کاملاً تصادفی نمونهبرداری گردید. میانگین (± انحراف معیار) طول چنگالی و وزن کل ماهی کفال طلایی بهترتیب 5/5±5/33 سانتیمتر و 9/212±2/426 گرم و ماهی سفید بهترتیب 9/5±8/39 سانتیمتر و 3/360±6/830 گرم محاسبه شد. نسبت جنسی نر به ماده ماهی کفال طلایی و ماهی سفید بهترتیب 47/2: 1 و 88/0: 1 محاسبه شد و با نسبت 1:1 اختلاف معنیدار برای هر دو گونه مشاهده شد (P<0.05). براساس فراوانی مراحل مختلف رسیدگی جنسی و همچنین روند تغییرات شاخص بدنی گنادی، زمان اوج تخم‌ریزی ماهی کفال طلایی و ماهی سفید بهترتیب در دهه دوم آبان ماه 1397 و دهه دوم فروردین ماه 1398 تعیین شد. میانگین (± انحراف معیار) هماوری مطلق و هماوری نسبی (نسبت به وزن کل) ماهی کفال طلایی بهترتیب 303631±811621 و 3/354±7/1886 عدد تخم و برای ماهی سفید 12239±45180 و 6/8±5/47 عدد تخم محاسبه شد. مقدار هماوری مطلق این ماهیان با افزایش طول، وزن و سن ماهیان افزایش یافت و همبستگی زیاد بین هماوری و این پارامترها مشاهده گردید. طول بلوغ جنسی (Lm50) ماهی کفال طلایی 2/28 سانتیمتر (طول چنگالی) محاسبه شد که با نتایج سالهای قبل اختلاف نداشت. فراوانی ماهیان غیراستاندارد کفال طلایی در شهریور تا آذر ماه 1397 برای کل سواحل ایرانی دریای خزر 7/31 درصد محاسبه شد. اندازه طول بلوغ جنسی ماهی سفید 3/36 سانتیمتر (طول چنگالی) محاسبه شد که نسبت به آخرین مطالعات انجام شده در بیش از 11 سال گذشته حدود 2 سانتیمتر کاهش یافت. براساس طول بلوغ جنسی محاسبه شده (3/36 سانتیمتر) فراوانی ماهیان سفید غیراستاندارد از بهمن 1397 تا فروردین 1398 در سواحل ایرانی دریای خزر 8/25 درصد محاسبه شد. طول بلوغ جنسی و هماوری ماهی سفید کاهش قابل ملاحظهای یافته است و این ماهی در اندازههای به مراتب کوچکتر از گذشته به بلوغ جنسی میرسد که مهمترین دلیل آن فشار بیش از حد صید بر ذخایر این گونه و تکثیر مصنوعی و دستکاری ژنتیکی جمعیت این ماهیان در 4 دهه اخیر میباشد.