چکیده
واردات بی رویه تخم چشم زده قزل آلا و بروز و شیوع بیماریهای خطرناک ویروسی در مراکز تکثیر و پرورش قزل آلای رنگین کمان در کشور در طی دهه اخیر، صنعت مذکور را در شرایطی بحرانی قرار داده است. در این راستا طرح کلان "تولید قزل آلای رنگین کمان عاری از عوامل بیماری زای خاص (SPF) در کشور"، با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، استانداری مازندران و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و با هدف دستیابی به دانش فنی تولید قزل آلای رنگین کمان عاری از عوامل بیماری زای خاص و بهگزینی شده بر اساس شاخص های سلامت، رشد، ژنتیک و ارزیابی اپی زئولوژیکی عوامل محیطی و مدیریتی تأثیرگذار بر بروز بیماری های مورد نظر در مزارع منتخب، پیش قرنطینه و مرکز SPFتدوین و ارائه گردید که اجرای آن یکی از راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار و افزایش حاشیه امنیت سرمایه گذاری در صنعت مذکور جهت خودکفایی ملی بر مبنای سیاست اقتصاد مقاومتی خواهد بود. این تحقیق با هدف پایش و ارزیابی عوامل خطر محیطی و مدیریتی مؤثر در بروز برخی از بیماریهای ویروسی خاص در مزارع منتخب قزل آلای رنگین کمان در استان مازندران (شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر، پرورش ماهی سردآبی سه هزار، شرکت تکثیر و پرورش ماهی نگین هراز) به منظور شناسایی عوامل خطر محیطی و مدیریتی مؤثر در بروز بیماری های خاص مورد نظر در مزارع منتخب، تعیین میزان تأثیر گذاری عوامل عوامل محیطی و مدیریتی در بروز بیماری های مورد مطالعه و ارائه دستورالعمل ها و مدل های علمی- کاربردی جهت کاهش مخاطرات ارزیابی شده در محیط های مورد مطالعه از خرداد تا آبان ماه سال 1396 انجام شد. بدین منظور پرسشنامه ارزیابی عوامل خطر محیطی و مدیریتی برای مزارع منتخب تکمیل گردید و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب ورودی و خروجی هر یک از آنها نظیر اکسیژن، دما، pH در محل نمونه برداری توسط دستگاه مولتي متر پرتابل و نیتریت، نیترات، آمونیوم و آمونیاک به روش رنگ سنجی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر پرتابل دو نوبت در ماه به مدت 6 ماه و توتال کانت باکتری به روش پورپلیت یک نوبت در ماه به مدت 6 ماه مورد سنجش قرار گرفتند. ماهیان موجود در مزارع قبل از انتقال به سالن پیش قرنطینه در شهرستان تنکابن جهت بررسی احتمال آلودگی به ویروس های IPN، IHN و VHS نمونه برداری شدند و آزمایش های ویروسی در آزمایشگاه ویروس شناسی پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی- بندر انزلی و آزمایشگاه مرجع اداره کل دامپزشکی استان مازندران انجام شد. نتایج نشان داد که میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی از چشمه شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر به ترتیب 82/0±62/11 درجه سانتی گراد، 33/0±62/9 میلی گرم بر لیتر، 36/0±61/8، 005/0±006/0 میلی گرم بر لیتر، 45/0±01/1 میلی گرم بر لیتر، 057/0±032/0 میلی گرم بر لیتر، 053/0±030/0 میلی گرم بر لیتر و 98/3±50/3 عدد در میلی لیتر، میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی از رودخانه شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر به ترتیب 64/1±90/11 درجه سانتی گراد، 33/0±35/9 میلی گرم بر لیتر، 28/0±58/8، 001/0±004/0 میلی گرم بر لیتر، 53/0±94/0 میلی گرم بر لیتر، 006/0±002/0 میلی گرم بر لیتر، 002/0±001/0 میلی گرم بر لیتر و 90/77±33/95 عدد در میلی لیتر، میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی از چشمه و نهر پرورش ماهی سردآبی سه هزار به ترتیب 32/2±50/16 درجه سانتی گراد، 54/0±82/8 میلی گرم بر لیتر، 40/0±14/8، 04/0±02/0 میلی گرم بر لیتر، 90/0±60/2 میلی گرم بر لیتر، 12/0±13/0 میلی گرم بر لیتر، 120/0±125/0 میلی گرم بر لیتر و 98/23±66/68 عدد در میلی لیتر، میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی از رودخانه پرورش ماهی سردآبی سه هزار به ترتیب 71/21±85/15 درجه سانتی گراد، 56/0±98/8 میلی گرم بر لیتر، 27/0±36/8، 02/0±01/0 میلی گرم بر لیتر، 27/0±41/1 میلی گرم بر لیتر، 04/0±03/0 میلی گرم بر لیتر، 038/0±033/0 میلی گرم بر لیتر و 81/69±16/221 عدد در میلی لیتر و میانگین دما، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک و توتال کانت آب ورودی از رودخانه شرکت تکثیر و پرورش ماهی نگین هراز به ترتیب 04/2±23/13 درجه سانتی گراد، 47/0±44/8 میلی گرم بر لیتر، 31/0±62/8، 66/0±22/0 میلی گرم بر لیتر، 82/1±86/1 میلی گرم بر لیتر، 0031/0±0030/0 میلی گرم بر لیتر، 022/0±008/0 میلی گرم بر لیتر و 22/134±33/320 عدد در میلی بوده است. یافته های این پژوهش گویای آن است که در روند تولید قزل آلای رنگین کمان در مزارع منتخب، اجتناب از ورود پاتوژن ها با مدیریت مناسب و انجام صحیح مراحل مختلف ضد عفونی، هوادهی و تعویض منظم آب وجود داشته است. همچنین شاخص های pH، نیترات و آمونیاک آب در شرکت تولید و تکثیر و پرورش ماهی قزل کوثر، شاخص های درجه حرارت، اکسیژن محلول، pH، نیتریت، نیترات و آمونیاک در پرورش ماهی سردآبی سه هزار و شاخص های نیتریت، نیترات و آمونیاک شرکت تکثیر و پرورش ماهی نگین هراز به عنوان عوامل خطر هستند و می بایست تمهیدات لازم جهت بهبود آنها به کار گرفته شود.