چکیده
ذخاير ماهيان خاوياري طي دو دهه اخير در درياي خزر به شدت كاهش یافته است. محورهای مورد مطالعه این طرح با توجه به کاهش شدید ذخایر ماهیان خاویاری، لزوم حفظ ذخایر ژنتیکی، احیای این ماهیان با ارزش و اهمیت و پتانسیل بالقوه خلیج گرگان برای نگهداری و پرورش ماهیان مولدین نارس و سزارین شده در محیط پن و همچنین سازگاری بچه‌‌ماهیان خاویاری در محیط پن قبل از رهاسازی در دریا بود. برای این منظور، بازدیدهای میدانی از خلیج گرگان و جزیره آشوراده در چندین مرحله انجام شد و اطلاعات مربوط به داده‌‌های هواشناسی، آبهای جاری ورودی به خلیج گرگان، اقیانوس‌‌شناسی، گردشگری و سایر اطلاعات مربوط به منطقه مورد مطالعه که به نوعی در انجام بررسی‌‌ها موثر بودند، جمع آوری شدند. داده‌‌های هواشناسی منطقه به‌‌ویژه جهت جریانات و گلباد در خلیج گرگان و اثرات احتمالی آن بر طرح مورد آنالیز قرار گرفته و راه‌‌های کاهش اثرات سوء محیطی بر چگونگی اجرای طرح مورد ارزیابی قرار گرفت. فاکتورهای مربوط به هیدروگرافی و شیب بستر و برخی از فاکتورهای فیزیکی و شیمیايی آب در دو فصل بهار و تابستان 1391 مورد اندازه‌‌گیری قرار گرفت. همچنین مطالعات ميداني و نمونه‌‌برداری بنتیکی آزمايشات لازم آب و رسوبات بستر در دو فصل بهار و تابستان انجام شد تا تصوير مناسبي از اين محيط از لحاظ بار مواد آلی و غذای طبیعی موجود به دست آيد. نمونه هاي به دست آمده از 21 ایستگاه نمونه برداری،جهت آنالیز به آزمایشگاه مؤسسه تحقیقات بین‌‌المللی ماهیان خاویاری انتقال یافت. موقعیت این طرح در غرب استان گلستان و 5 کیلومتری غرب بندر ترکمن در خلیج گرگان میباشد. برای انتخاب بهترین مکان برای اجرای طرح ابتدا 200 هکتار از بخش ساحلی دریا (600 × 3500 متر) در قالب 21 ایستگاه انتخاب گردید. نتایج به دست آمده با استانداردهای مربوط به پرورش ماهیان خاویاری مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس براساس معیارهای مناسب پرورش ماهیان خاویاری در پن بهترین محل در بخش ساحلی آشوراده با مشخصات ً56 َ53 °36 عرض شمالی و ً59 َ58 °53 و تشکیل بانک زنده در داخل دریا و همچنين 1000 متر مربع شامل محل استقرار كانكس و مخازن فايبرگلاس دو تني براي سازگاری در خشكي می باشد. با احتساب فضای بین پن‌‌ها جمعاً 14 هکتار از بخش ساحلی دریا (عمق 1 تا 3 متر) برای طرح مورد نیاز است.کل پروژه در یک فاز اجرا خواهد شد و مدت زمان پیش بینی شده برای احداث استخرها و تأسیسات یک سال پیش بینی شده است.کل هزینههای(تجمعی) اجرای طرح پرورش ماهیان خاویاری طی 10 سال حدود 77 میلیارد ریال برآورد شده است و کل درآمد (تجمعی) حاصل از فروش گوشت و خاویار و بچه ماهی در یک دوره ده ساله بالغ بر 240 میلیارد ریال میباشد. لذا از کسر درآمد حاصل از هزینه تجمعی حدود 163 میلیارد ریال سود خالص بدست می‌‌آید و هزینه کل سرمایه از همان سال اول به بعد قابل برگشت میباشد. ارتفاع محل اجرای طرح2/26- متر از سطح دریای آزاد میباشد. براساس هیدروگرافی انجام شده در فاصله 100 متری از ساحل جزیره آشوراده عمق آب 80 سانتی‌‌متر و در فاصله 600 متری عمق به 5/2 متر می‌‌رسد. محدوده اجرای طرح در محدوده آبی شهرستان‌‌های بندر ترکمن و بندر گز، کردکوی و گمیشان میباشد. به منظور شناسایی، پیش بینی و ارزیابی اثرات زیست‌‌محیطی طرح فعاليت‌هاي متفاوت طرح در زمان ساخت و ساز و بهره‌‌برداری و گزینه عدم اجرا در محيط‌هاي «فيزيكي و شيميايي»، «بيولوژيكی و اکولوژیک»، « اجتماعي و فرهنگی» و«اقتصادی و فنی» مورد بررسي قرار گرفتند. به منظور ارزيابي و تجزيه و تحليل اثرات زيست محيطي ناشي از اجراي طرح از روش Pastakia (ماتریس سریع) در ارزیابی اثرات (RIAM) استفاده شد. در این طرح انواع سیستم های نگهداری ماهیان خاویاری با تأکید بر گونه‌‌های بومی دریای خزر، انواع غذا (طبیعی و کنسانتره)و الزامات مربوط به اصول و موازین بهداشتی و تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز برای ایجاد سایتPen Culture با هدف نگهداری کل ماهیان مولد نارس صید شده از دریا در استان گلستان و 50 درصد از ماهیان میکروسزارین شده مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی و سد وشمگير گرگان همچنین نگهداری 500 هزار قطعه از انواع گونه‌‌های بچه‌‌ماهیان خاویاری جهت سازگاری برای رهاسازی در دریاچه انتخاب و بهگزینی تعداد 1420 قطعه بچه ماهی برای تامین 500 قطعه مولد جهت حفظ ذخایر ژنتیکی این ماهیان و همچنین توجیه فنی– اقتصادی و جانمایی ابنیه و ساختمان و ارزيابي زيست محيطي (EIA) پیشبینی و ارائه شده است. نتیجه ارزیابی سایت در فاز ساختمانی نشان می‌‌دهد که تمام اثرات (بجز اثر بر آبهای زیرزمینی که بیتاثیر است) ناشی از فعالیت‌‌های پروژه بر بخش‌‌های فیزیکی / شیمیایی محیط منفی می‌‌باشند و این امر ناشی از ماهیت فعالیت‌‌های فاز ساخت و ساز است که در تمام پروژه‌‌ها نتایج مشابهی قابل انتظار است. در صورت تحقق اهداف این پروژه، سايت پرورش ماهی در پن به‌‌عنوان اولين سايت تولیدی و ترويجي مولدین ماهيان خاوياري یکی از بزرگترین و با اهمیت‌‌ترین جاذبه‌‌های اکوتوریسم در کشور و منطقه تبدیل خواهد شد تا علاوه بر حفظ ذخایر در حال انقراض ماهیان خاویاری بومی دریای خزر، در انجام فعالیت‌‌های تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی اساتید، دانشجویان، دانش آموزان، گردشگران و افزایش آگاهی افراد منطقه نیز موثر واقع شود. در اين طرح براي 27 نفر بطور مستقيم و 54 نفر نیز بطور غیرمستقیم اشتغال‌‌زایی ایجاد خواهد شد.