چکیده
استمرار بهره‌برداری پایدار و تامین غذای دریایی و آبزیان پرورشی در ایران مستلزم وجود طرح‌های مدیریتی مطلوب است. بازنگری در تعیین ضوابط و معیارهای بهره‌برداری از ذخایر آبزی می‌تواند شروعی تازه بر تعيين سياست‌ها و راهبردهای توسعه‌ای باشد. صید و بهره‌برداری از ذخایر ماهیان استخوانی از گذشته‌های دور یکی از مشاغل اصلی ساحل نشینان دریای خزر بوده و سابقه‌ای دیرینه دارد. با مروری بر تاریخچه صید و صیادی در آب‌های شمال کشور، آیین نامه‌ها و ضوابط شیلاتی مختلفی را می‌توان یافت که به اقتضای شرایط حاکم بر آن دوران وضع شده و در گذشت زمان دستخوش تغییراتی نیز شده‌اند. هدف از وضع قوانین، معیارها و ضوابط شیلاتی، تلاش برای ماهیگیری مسئولانه و بهره‌برداری پایدار از ذخایر است که علاوه بر حفظ فرصت‌های شغلی موجود و استمرار تولید پروتیین دریایی، متضمن بقا ماهیان نیز باشد. ضوابط و معیارهای موجود در صید و بهره‌برداری از ذخایر ماهیان استخوانی در آب‌های ایرانی دریای خزر که هم اکنون اجرا می‌شود، کارایی لازم را برای رسیدن به اهداف مذکور ندارد و نیاز است که براساس مستندات علمی و تحقیقاتی، ضوابط و معیارهای جدید ارائه و اعمال گردد. هدف از وضع قوانین، معیارها و ضوابط شیلاتی، تلاش برای ماهیگیری مسئولانه و بهره‌برداری پایدار از ذخایر است که علاوه بر حفظ فرصت‌های شغلی موجود و استمرار تولید پروتیین دریایی، متضمن بقا ماهیان نیز باشد. یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف در ضوابط موجود در بهره‌برداری از ذخایر ماهیان استخوانی، معیارهای تعیین زمان شروع و پایان فصل صید است که براساس یک سنت دیرینه و در کمیته‌های مدیریت صید، زمان شروع 20 مهرماه و زمان پایان 15 فروردین‌ماه تعیین می‌شود ولی به دلایل مختلف زمان پایان فصل صید هر ساله برای 5 تا 10 روز تمدید می‌گردد. برای تعیین زمان پایان فصل صید هیچ توجهی به چرخه تولیدمثلی و مهاجرت تخم‌ریزی گونه‌های رودکوچ به رودخانه‌ها و همچنین رسیدن به سقف مجاز برداشت سالانه نمی‌شود. در مطالعه حاضر ضوابط و معیارهای پیشنهادی برای تعیین زمان شروع فصل صید شامل: میزان صید ضمنی بچه‌ماهیان خاویاری، زمان رشد و پرواربندی، اندازه مناسب صید آبزیان، ترکیب گونه‌ای، زمان و مکان صید پره‌های ماهیگیری، میانگین طول و سن آبزیان به تفکیک گونه، مراحل باروری به تفکیک گونه و زمان تخم‌ریزی آنها. همچنین برای خاتمه فصل صید موارد زیر ارایه شده است: رسیدن به حداکثر محصول قابل برداشت (MSY) ، صید مجاز (تعاونی‌های صیادی پره) ، صید خارج از کنترل، صید ماهیان مولد (با هدف تکثیر نیمه مصنوعی و بازسازی ذخایر) ، خطای ثبت آمار توسط ناظرین پره، کنترل شرایط فیزیکوشیمیایی آب برای مهاجرت تخم‌ریزی ماهی سفید به عنوان گونه غالب صید، کنترل وضعیت رسیدگی جنسی بخصوص ماهیان سفید و فراوانی ماهیان غیراستاندارد در ترکیب صید. مسلما با در نظر گرفتن عوامل یاد شده برای شروع و خاتمه زمان صید می توان گفت که به یک نظام مدیریتی برای بهره برداری پایدار و حداکثری از ظرفیت اکوسیستم دریای خزر نایل می شویم.