چکیده
میزان پرورش ماهیان سردآبی در کشور در سال 1398 به 182601 تن رسید. این تولید در استان مرکزی در 1398 حدود 6354 تن می باشد که بیش از 30 درصد آن در مزارع دو منظوره کشاورزی استان حاصل شده است .پیش بینی شده است که مکانیزاسیون ضمن کاهش استفاده کرد از آب، بهبود شرایط بهداشتی مزارع و کاهش بار آلایندگی پساب حاصله، حداقل می تواند از طریق بهبود ضریب تبدیل غذایی، به افزایش بهره وری این مجموعه های تولیدی منجر شود .به همین منظور تعدادی از شهرستانهای با توان تولید ماهی قزل آلا در سیستم دو منظوره شامل شهرستان فرآهان( کدهای 1 تا 6)، شازند(کدهای 8 تا 14)، خنداب ( کد های 15 تا 17)، خمین(کدهای 18 تا 20) و اراک ( کد 7 و کدهای 21 تا 30)، انتخاب و با هماهنگی مدیریت شیلات استان از 5 شهرستان 30 واحد پرورشی دو منظوره انتخاب و ضمن جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای مربوط به تولید، مکانیزاسیون سهم انرژی در تولید با تعیین شاخص های بهره وری انرژی شامل انرژی ورودی کل(مگاژول در ساعت)، انرژی خروجی(مگاژول در ساعت)، بازده انرژی(درصد) ، افزوده خالص انرژی (مگاژول در ساعت) ، انرژی ویژه (مگاژول در کیلوگرم) و شدت انرژی (مگاژول در مترمربع) ، بطور همزمان اطلاات مربوط به تولید، غذا و تعیین ضریب تبدیل غذایی، در موضوع بررسی پساب، از آب ورودی و خروجی این واحد ها با رعایت استانداردها، چهار بار در سال ( هر فصل یکبار با سه تکرار) نمونه برداری و سپس آنالیز آزمایشگاهی مربوط به اندازه گیری دما، pH، اکسیژن محلول، نیتریت، نیترات، آمونیوم، آمونیاک، کدورت، BOD، نوع منبع، دبی منبع آبی و مقدار مواد جامد محلول در آب انجام گردیددر موضوع امنیت زیستی و به منظور بررسی راه های انتقال عامل بیماری قبل و حال مزرعه، نمونه برداری از ماهیان مزرعه، بررسی وضعیت سلامت ماهیان و اخذ شناسنامه سلامت مزرعه از اداره کل دامپزشکی و شیلات استان مرکزی انجام شد و نهایتا بر اساس یافته های بدست آمده امتیاز دهی براساس سه سطح یاد شده بر مبنای 100 و سطح بندی مزارع در سه دستهA,B و C با تحلیل آماری ارتباط مکانیزاسیون و سطح امنیت زیستی با استفاده از آنالیز رگرسیون لجستیک صورت گرفت. جهت ارزیابی احتمال خطر از مدل نیمه کمی استفاده شد. ابتدا میانگین 21 متغیر (Rf محاسبه و سپس حداکثر سطح خطر ( Rmax ) و حداقل سطح خطر (Rmin ) را بدست آورده و در فرمول مربوطه قرارداده و عدد Re (ریسک احتمالی ) بدست آمده که بین 1-0 بود مزارع مطالعه شده براساس سه سطح خطر پیشنهادی؛ خطر کم = 2/0<Re ، خطر متوسط = 4/0>Re>2/0و خطر بالا = 2/0 Re < دسته بندی شدند. نتایج نشان دادند که متوسط درجه مکانیزاسیون در این 5 استان حداقل 57 و حداکثر 98.44 درصد می باشد. از نظر سطح مکانیزاسیون بین 13/0 و 2/1 قرار دارند. نتایج سطح مکانیزاسیون یعنی میزان به کارگیری تجهیزات مکانیزاسیون نسبت به متوسط سطح زیرکشت مزارع پرورش نشان دادند که از نظر این شاخص همچنان نیاز به ارتقا دارد. از نظر کارآمدی شاخص های DEA می توان گفت که 80 درصد مزارع استان مرکزی دارای شاخص کارامدی 1 هستند. بطور کلی در مجموع نتایج نشان داد که سطح کارآمدی در وضعیت تقریبا مطلوب قرار دارد و با اصلاحاتی در فرایند مکانیزاسیون و تجهیزات مرتبط، حصول خروجی قابل قبول که همان دستیابی به حداکثر ظرفیت تولید است محقق می‌گردد. در موضوع تاثیر مکانیزاسیون بر تغذیه و ضریب تبدیل غذیی مزارع نتایج نشان داد که در بررسی مقادیر ضریب تبدیل غذایی مزارع منتخب(30 مزرعه)، مزارع 1و24 بیشترین(34/1) و مزارع 13، 15، 16، 20، 21، 23، 25و29 کمترین(1) مقدار ضریب تبدیل غذایی را داشته اند که نشان دهنده ضریب تبدیل غذایی مناسب در مزارع مورد بررسی می باشد. لازم به ذکر است چون تجهیزات بکار رفته در این مزارع ارتباطی با غذادهی و تغذیه نداشت ، تعیین ارتباط بین این دستگاه ها با تغذیه و ضریب تبدیل غذایی امکان تجزیه و تحلیل نداشت. بیشینه احتمال خطر با شاخص عددی40/0 برای مزارع دومنظوره کشاورزی اراک و فراهان و بیشینه میانگین عددی احتمال خطر(خطای استاندارد±) با 022/0±205/0در شهرستان فراهان و کمینه احتمال خطر با شاخص عددی 03/0 برای اراک و شازند و کمینه میانگین عددی احتمال خطر(خطای استاندارد±) با 016/0±15/0 در مزارع پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان دومنظوره کشاورزی منتخب مورد مطالعه شازند بدست آمد . متوسط احتمال خطر در سطح کل مزارع منتخب شهرستانهای معین مطالعه شده استان مرکزی 009/±18/0محاسبه گردیدکه نشان دهنده قرارگرفتن تمامی مزارع منتخب مطالعه شده در رده خطر احتمالی متوسط(B) بود .جهت آزمون رابطه دو متغیر احتمال خطر و درجه مکانیزاسیون از آزمون همبستگی ¬پیرسون استفاده شد. بین میزان احتمال خطر و درجه مکانیزاسیون همبستگی معنی¬ دار مشاهده نشد( 41/0 P = و 30n=و 34/ r =) .در نتیجه از جنبه آماری دو مشخص شد متغیر احتمال خطر و درجه مکانیزاسیون با یکدیگر رابطه ندارند. این مولفه برای ظرفیت تولید و سطح مکانیزاسیون نیز صادق بود . نتایج بدست آمده نشان دادکه بدلیل ضعف تجهیزات امنیت زیستی در مکانیزه کردن مزارع دومنظوره کشاورزی پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان در استان مرکزی افزایش خطر در برخی از این مزارع را تا حد قرارگرفتن در سطح C ( احتمال خطر بالا) قرارداده که با تمهیدات لازم و استقرار امنیت زیستی به سهولت می توان باعث کاهش معنی دار خطر در این مزارع شد.