چکیده
افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به منابع پروتئینی، محدودیت آبهای شیرین برای شرب و کشاورزی و کاهش صید و ذخایر ماهیان، موجب گردید که تأمین بخشی از پروتئین حیوانی معطوف به آبزی پروری در دریا و محیط های آبی شور و لب شور گردد. به دلیل وجود منابع زیاد آبهای شور و لب شور در دنیا، گرایش به گونه هایی از ماهیان که برای پرورش در چنین محیطی مناسب باشند بیش از سایر گونه ها مورد توجه قرار گرفت. از زمان استقرار قفس های پرورش ماهی در دریای خزر گونه سردآبی معرفی شده به قفس ها ماهی قزل آلای رنگین کمان است که پرورش آن در دریای خزر به صورت محدود مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست می باشد. جایگزین مناسب قزل آلای رنگین کمان جهت پرورش در قفس های پرورش ماهی مستقر در دریای خزر، ماهی بومی آزاد دریای خزر با نام علمی Salmo caspius می باشد که از نظر بازارپسندی، شکل ظاهری، کیفیت و طعم گوشت، ارزش اقتصادی، تنوع زیستی و همچنین حفظ ذخیره ژنتیکی از اهمیت و ارزش بالاتری برخوردار است. تولید انبوه نسل اهلی با کیفیت، کمیت و وزن مناسب و سازگار شده با آب لب شور ماهی آزاد دریای خزر و پرورش آن در قفس های دریایی می تواند زمینه ساز تحقق تعهدات سازمان شیلات ایران مبنی بر تولید 200 هزار تن ماهی در دریای خزر در برنامه هفتم توسعه باشد. لذا این پروژه با هدف تولید 100 هزار عدد ماهی آزاد دریای خزر با وزن 100 گرم سازگار شده با آب لب شور جهت پشتیبانی از قفس های مستقر در دریای خزر انجام شد. برای این منظور، 200 عدد (150 عدد ماده و 50 عدد نر با میانگین وزن 850 گرم) ماهی آزاد نسل G0 پس از انجام آزمایش های ویروسی و بهگزینی از یک گله 1000 عددی در مزرعه پرورش ماهی قزل آلا قزل سو در شهر میاندوآب شهرستان ارومیه انتخاب و خریداری و به همراه 123 عدد (63 عدد ماده و 60 عدد نر با میانگین وزن 1580 گرم) ماهی آزاد نسل G2 پرورش یافته در مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی تنکابن جهت تکثیر و تولید بچه ماهی به مرکز تکثیر ماهیان سردآبی شفاف بالیق در روستای هنگروان شهر سرو شهرستان ارومیه منتقل و در فواصل زمانی معین معاینه شدند. پس از انجام معاینات و جداسازی مولدین واجد گنادهای جنسی رسیده، تخم کشی و اسپرم گیری انجام و تخمهای لقاح یافته به سالن انکوباسیون منتقل شدند. مراحل تخم گشایی، آلوین و لاروی در انکوباتورهای کالیفرنیایی سپری گردید، سپس بچه ماهیان یک گرمی به حوضچه ها و استخرهای بتنی سالن پرورش منتقل و تا وزن 100 گرم در آنجا نگهداری شدند. طی این مراحل سنجش شاخصهای فیزیکی و شیمیایی آب، زیست سنجی، ارزیابی میزان رشد، هماوری و باروری، رسیدگی جنسی، ساختار مواد تناسلی (تخمک و اسپرم)، بهداشتی و ایمنی انجام شد. افزایش تنوع گونه ای پرورش، ارتقاء کمی و کیفی تولید ماهی آزاد دریای خزر، رفع بلاتکلیفی پرورش دهندگان ماهی در قفس های مستقر در دریای خزر، پشتیبانی از صنعت پرورش ماهی در قفس، افزایش تولید گوشت، تولید ثروت، اشتغالزایی، توسعه اقتصاد دریا پایه، خودکفایی، جهش تولید، امنیت و اقتدار غذایی، مبارزه با بیوتروریسم و ... از جمله مزایا و اثربخشی این تحقق است.