چکیده
رودخانه سفیدرود بعنوان بزرگ‌‌ترین رودخانه شمال کشور، برای بقاء نسل ماهیان رود کوچ دریای خزر به خصوص ماهي سفيد (Rutilus frissi)   دارای اهمیت ویژه‌‌ای است. این ماهی بيش از 60 درصد ازكل صيد ماهيان استخواني استان هاي شمالي ايران را تشكيل مي دهد. سالانه 150 تا 200 میلیون بچه ماهی سفید در مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر دریای خزر با صرف هزینه های هنگفت تولید شده و در رودخانه‌‌ها و آبگیرهای شمال کشور رهاسازی می گردد. بیش از 35 درصد ماهیان تولید شده در استان گیلان در رودخانه سفید رود رهاسازی می شود. در حال حاضر به دلایل متعدد برنامه بازسازی ذخایر با چالش های متعددی روبرو شده و شیلات ایران سعی نموده تا با نزدیک شدن به روش طبیعی مشکلات مذکور را مرتفع نماید. طرح بررسی اکولوژی رودخانه سفید رود در قالب سه زیر پروژه انجام گرفت تا پاسخ بخشی از ابهامات موجود در زمینه زمان و مکان مطلوب در رهاسازی بچه ماهیان سفید ارائه گردد. بخشی از رودخانه سفیدرود در حدفاصل سد سنگر تا دهانه رودخانه به طول 52 کیلومتر، در قالب  8 ایستگاه بهمراه یک ایستگاه در ساحل دریا مورد بررسی قرار گرفت. صید و تعیین فراوانی بچه‌‌ماهیان از اسفند 1400 تا دی‌‌ماه  1401 تقریبا بصورت ماهانه انجام گرفت. از روی نمونه‌‌های صید شده در زمان های مختلف الگوی رشد بچه ماهیان مدت مانده‌‌گاری آنها در رودخانه تعیین گردید. محتویات روده  تعدادی از بچه ماهیان برای تعیین شاخص‌‌های تغذیه‌‌ای شامل درصد تهي بودن لوله گوارش، درجه پری، شدت تغذيه، ترکیب غذایی، شاخص انتخاب غذا در نظر گرفته شد. طی دوره بررسی از 14 پارامتر فیزیکی‌‌ و شیمیایی آب بطور فصلی نمونه برداری صورت گرفت و شاخص کیفیت آب (IRWQI) در ایستگاههای مختلف بر اساس تعدادی از آنها محاسبه گردید. همچنین نمونه برداری فصلی از درشت بی مهره‌‌گان در ایستگاههای دارای بستر رسوبی-شنی توسط دستگاه گراب و در ایستگاههای دارای بستر سنگلاخی و قلوه سنگی با نمونه بردار سوربر صورت گرفت. نمونه برداری از پریفیتون‌‌ ایستگاه‌‌ها نیز بصورت فصلی و با تراش دادن سنگها انجام گرفت. نتایج بررسی‌‌ها در قالب سه ناحیه بالادست، میان‌‌دست و پایین‌‌دست مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای بررسی مطلوبیت زیستگاهی از شاخص‌‌های فیزیکی و شیمیایی آب (هدایت الکتریکی، اسیدیته، اکسیژن محلول، نیتروزن نیتریتی، نیتروژن کل، فسفر کل، سختی کل، کدورت) و خصوصیات رودخانه (عرض، عمق و اندازه بافت بستر) همچنین خصوصیات زیستی رودخانه (زیتوده کفزیان و درشت بی مهرگان و پریفیتون) استفاده گردید. این شاخص‌‌ها بصورت فصلی نمونه برداری شدند. مقادیر نمایه مطلوبیت زیستگاهی برای بچه ماهی سفید در زمان‌‌های مختلف و در ایستگاه‌‌های تعیین شده با نرم افزار تجزیه و تحلیل اطلاعات زیستگاه HABSEL  محاسبه گردید. در این بررسی 40 گونه ماهی از گروه‌‌های اکولوژیک رودخانه‌‌ای (26 گونه‌‌)، مهاجر (6 گونه) و مصبی-دریایی (8 گونه) شناسایی گردید. فراوانی کلی بچه‌‌ماهی سفید در ماه‌‌های زمستان حداقل بوده و فراوانی حداکثری آنها با زمان بعد از تولید مثل مولدین منطبق است که در بستر سنگلاخی و سنگریزه‌‌ای ایستگاه‌‌های بالادست در اردیبهشت ماه مشاهده شده است. فراوانی حداکثری این بچه‌‌ماهیان در زمان‌‌های مختلف در کنار پراکنش مکانی، الگوی مهاجرتی آنها به سمت دریا را نیز نشان داده بطوریکه مهاجرت بچه‌‌ماهی سفید به سمت مصب تا مردادماه ادامه یافته است. حضور تعدادی از بچه ماهیان با اوزان بالاتر از 5 گرم در ایستگاه‌‌های بالادست طی پائیز نشان دهنده سازگاری، ماند‌‌گاری و سکونت دائمی تعدادی از بچه‌‌ماهیان در بخش‌‌های مختلف رودخانه است. معادله رشد بچه ماهیان براساس وزن بیشتر از رابطه خطی یا مدل لگارتیمی منطبق بوده و میزان رشد در  دوره 195 روزه  معادل 037/0 گرم در روز یا 39/0 میلیمتر در روز محاسبه گردید. نتایج بررسی عوامل فیزیکی و شیمیایی آب نشان داد که مقادیر اکثر شاخص‌‌ها دارای تفاوت معنی دار در فصول مختلف نبودند. رهاسازی آب و رسوبات سد سفیدرود و برداشت شن و ماسه از عوامل اصلی گل آلودگی و بالا رفتن کدورت آب محسوب می‌‌گردد. ورود فاضلاب های شهری افزایش شاخص‌‌های نیتروژن و فسفر را در ناحیه میانی سبب شده و ورود آب دریای کاسپین افزایش هدایت الکتریکی آب نواحی مصبی را در پی داشته است. بطور کلی شاخص کیفیت آب در ایستگاه‌‌های مختلف در محدوده نسبتا خوب قرار گرفته هرچند مقدار آن در فصول پائیز و زمستان بالاتر از فصول بهار و تابستان بوده است. از بررسی درشت بی‌‌مهرگان 16 خانواده متعلق به 11 راسته شناساسی گردید که میانگین فراوانی کلی دو خانواده Gammaridae و Chironomidae به ترتیب با 153 و 187 عدد در مترمربع در مناطق بالادست و پائین دست بیشترین بودند. فراوانی گروههای پریفیتونی در ایستگاه‌‌های بالادست بیشتر از نواحی میانی و پائین دست بوده و عمدتا شامل شاخه‌‌های Chlorophyta، Bacillariophyta  و Euglenozoa بودند. در این بررسی تقریبا تمامی بچه ماهیان تغذیه مناسب داشته و شاخص‌‌های تهی بودن، شدت تغذیه، درجه پر بودن به ترتیب دارای مقادیر میانگین 7/0،  312 و 2 بوده است. 11 گروه از درشت بی‌‌مهرگان در روده بچه ماهیان حضور داشتند که تنها Chironomidae در بیش از 50 درصد بچه ماهیان حضور داشته و بعنوان غذای اصلی لحاظ می‌‌شود سایر گروههای تغذیه شده بعنوان غذای اتفاقی در نظر گرفته شدند. موجودات پریفیتونی بعنوان اقلام غذایی فرعی قلمداد شدند. موجودات فیتوپلانکتونی (جلبک) در بچه ماهیان مناطق بالادست و میان دست رودخانه بیشتر از بچه ماهیان منطقه پائین دست بودند. جنس‌‌های Synedra، Nitzschia، Navicula و Cyclotella  در بیش از 50 درصد بچه ماهیان حضور داشته و بعنوان غذای اصلی قلمداد میگردند. از زئوپلانکتون‌‌ها شاخه Rotifera بیشتر از سایر شاخه ها حضور داشته و با توجه به درصد مشاهده اندک جنس‌‌های زئوپلانکتونی نمی‌‌توان هیچیک از آنها را بعنوان غذای اصلی یا فرعی قلمداد کرد. نمایه مطلوبیت در فصل بهار زمانیکه وزن ماهیان کمتر از 1 گرم بوده، از 41/ تا 47/0 در ایستگاههای بالادست بالاترین بود، در تیرماه که میانگین وزن ماهیان بالاتر از 1 گرم قرار گرفته همچنان ایستگاههای بالادست بالاترین نمایه مطلوبیت به میزان 4/0 تا 52/0 را دارا بودند. در مرداد ماه اوج نمایه مطلوبیت در ایستگاه مصبی به میزان 45/0 بوده که در شهریور ماه این اوج در حد 32/0 قرار گرفته است. ماهیان بازمانده در رودخانه، مناطق با آب دارای جریان کند و عمیق را انتخاب نموده و بالاترین نمایه مطلوبیت به میزان 54/0 را داشتند. بطور کلی ارقام مطلوبیت، کیفیت متوسط رودخانه سفید رود را برای بچه ماهیان نشان داده است. نتایج بررسی حاضر، می‌‌تواند برخی رهنمودهای لازم به مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان دریای کاسپین، در خصوص زمان و مکان رهاسازی بچه ماهیان را در رودخانه ارائه دهد. یکی از پیشنهادات اصلی که باید در یک برنامه پایلوت آزمون گردد رهاسازی بچه ماهیان در مناطق بالادست رودخانه در اوزان خیلی کم بجای رهاسازی در استخرهای پرورش ماهی مراکز باز سازی ذخایر است. ایجاد حوضچه های با سرعت جریان آب مناسب و نظارت شبانه روزی در زمان رهاسازی از ضروریات طرح پایلوت پیشنهادی میباشد. ایجاد بسترهای مناسب تخمریزی طبیعی در طول رودخانه و ایجاد امکانات تکثیر مصنوعی در حاشیه مناطق بالا دست از دیگر بخش‌‌های طرح پایلوت محسوب می‌‌گردد.
گزارش پروژه
دانلود
مشخصات پیمانکار
مشخصات همکاران
اهداف طرح
زمانبندی طرح
روش تحقیق و اجرا
اطلاعات جغرافیایی
هزینه های اجرای پروژه
نتایج