چکیده
ساردین ماهیان از جمله ماهیان ریز و چرب خلیج فارس و دریای عمان هستند که میزان صید سالانه این دسته از ماهیان به همراه موتو ماهیان حدود 130802 تن است. در این پژوهش 100 کیلوگرم ماهی ساردین سند (Sardinella sindensis) تازه و سالم در فصل زمستان (اوایل اسفند 1401) با متوسط وزن 15± 68 گرم و طول کل 22/0± 16 سانتیمتر خریداری و با رعایت شرایط بهداشتی و به همراه یخ پودر به کارخانه پودر ماهی قشم جهت استخراج روغن ماهی به روش پرس مرطوب (Wet Press) منتقل شد. مقدار بازده، رطوبت و اسیدیته روغن خام استخراج شده به روش پرس مرطوب به ترتیب 82/5، 75/4 و 32/1درصد بود. تصفیه روغن خام استخراج شده، طی فرآیند فیزیکی و شیمیایی (صمغگیری، خنثیسازی، بیرنگ و بیبوکردن) انجام شد. میزان بازده، رطوبت و اسیدیته روغن تصفیه شده به روشهای فیزیکی و شیمیایی به ترتیب، (8/89 و 6/73 درصد)، (76/3 و 85/1 درصد) و (12/1 و 85/0 درصد) بود. در نهایت فرآیند تغلیظ به روشهای فرآیند غشایی، تقطیر مولکولی و SFC انجام شد. سپس میزان بازده تغلیظ، ترکیب اسیدهای چرب، عدد پراکسید، تیوباربیتوریک اسید (TBA)، عدد آنیزیدین (AV)، TOTOX، رطوبت، فلزات سنگین (آرسنیک، جیوه، کادمیوم، نیکل و سرب) و بار میکروبی (TPC) محاسبه شد. بیشترین بازدهی تغلیظ، کمترین رطوبت و اسیدیته در روش فرآیند غشایی (MP3)، تقطیر مولکولی (MD1) و کروماتوگرافی با سیال فوق بحرانی (SCFC3) به ترتیب، (8/90، 1/87 و 1/95 درصد)، (62/0، 64/0 و 19/0 درصد) و (75/0، 53/0 و 26/0درصد اسید اولئیک) بود. هزینه تغلیظ یک لیتر روغن به روش فرآیند غشایی، تقطیر مولکولی و SCFC به ترتیب، 573/1، 261/1 و 275/2 میلیون تومان محاسبه گردید. با توجه به نتایج، روش SCFC و فرآیند دارای بالاترین بازده تغلیظ (1/95 و 8/90 درصد) بود اما روش SCFC نسبت به روش فرآیند غشایی دارای هزینه راه اندازی، تولید، تعمیر و نگهداری بالای بود بنابراین ابتدا روش فرآیند غشایی و سپس روش SCFC بدلیل راندمان و کیفیت بالا و مصرف انرژی کم بعنوان روش پیشنهادی معرفی میگردد.