وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران – پژوهشکده اکولوژی دریای خزر
10-0710142000-77
فرامرز لولائی
با همکاری:
گروه پلانکتون:مژگان روشن طبری، ابوالقاسم روحی، کبری تکمیلیان، آسیه مخلوق
علی گنجیان، محمدتقی رستمیان، مریم فلاحی، طاهره محمدجانی، جلیل سبک آرا
فاطمه تهامی، مرضیه مکارمی، عذرا حیدری،علیرضا میرزاجانی، علیرضا کیهان ثانی
گروه هیدروشیمی و هیدرولوژی: فریبا واحدی، حجت اله خداپرست
محمود وطن دوست، عبداله نصراله تبار
گروه بنتوز: کامران زلفی نژاد، عبداله هاشمیان، غلامرضا سالاروند، احمدقانع، داود طالبی
گروه آلودگی های زیست محیطی: حسن نصراله زاده، سید ابراهیم واردی
شعبان نجف پور، حسام کیاکجوریی، علی عابدینی، سلیمان غلامی پور، ملک محمد ملکی شمالی، سپیده خطیب، علیرضا افراز، حسین صابری، هادی بابایی، کاظم پرشکوهی
1380-1377
هیدرولوژی و هیدروبیولوژی و آلودگی های زیست محیطی اعماق کمتر از 10 متر حوضه جنوبی دریای خزر
استانمازندران - ساری
پژوهشکده اکولوژی دریای خزر
بخش بوم شناسی
پاییز 1383
دریای خزر با توجه به موقعیت جغرافیایی، وسعت، وجود ذخایر ارزشمند زیستی وغیر زیستی، وجود تالابها، خلیج‌ها، دلتاها، وجود زیستگاههای انواع ماهیان اقتصادی ازجمله ماهیان سفید، خاویاری و... یکی از منحصربفردترین دریاچه‌های بسته جهان‌می‌باشد. این دریاچه از نظر خصوصیات هیدرولوژیک و عوارض کف آن به سه بخش‌شمالی، میانی و جنوبی تقسیم شده است.
پروژه حاضر با هدف بررسی فاکتورها و خصوصیات هیدرولوژی و هیدروشیمی (دمای‌آب، اکسیژن محلول، اشباعیت اکسیژن،pH، شوری، شفافیت، ازت، فسفات و سیلیس)،هیدروبیولوژی (زئوپلانکتون، فیتوپلانکتون وبنتوز) و نیز بررسی آلودگیهای زیست‌محیطی (نفتی، فلزات سنگین، سموم کشاورزی، دترجنت‌ها و باکتریها) در لایه‌های‌مختلف آبی اعماق کمتر از 10 متر حوضه جنوبی دریای خزر طی سالهای 79-1377بمرحله اجراء در آمده است.
جهت نمونه برداری تعداد 18 لاین عمود بر ساحل از آستارا در غرب تا حسنقلی درشرق حوضه جنوبی انتخاب ودر هر لاین، سه ایستگاه در اعماق 2، 5 و10 متر تعیین‌گردید. جهت بررسی اطلاعات جمع آوری شده، 18 لاین نمونه برداری به سه ناحیه غربی، میانی و شرقی تقسیم شده‌است (لاین 1 تا 6 ناحیه غربی، لاین 7 تا 12 ناحیه میانی و لاین 13 تا 18 ناحیه شرقی).
-نتایج حاصله نشان داده که حداکثر دمای آب در فصل تابستانºc9/30 در منطقه‌گرگانرود و حداقل در زمستانºc8/7 بوده است. ضمن اینکه میانگین درجه حرارت اعماق‌کمتر از 10 متر حوضه جنوبی در فصل بهارºc4/20، فصل تابستانºc4/29، فصل پاییزºc0/16 و در فصل زمستانºc0/10 بوده است.
- حداکثر اکسیژن محلول ،ml/l 9/10 در فصل زمستان، و حداقل آنml/l 7/3 درفصل تابستان مشاهده گردید.
- حداکثر مقدار شوریppt72/14 در فصل بهار در لاین 18 و حداقل آنppt14/3 درفصل پائیز در لاین 14 مشاهده شد.
- میزان شفافیت آب بین صفر تا 5/8 متر در نوسان بوده و حداکثر شفافیت در فصل‌تابستان
(5/8 متر) مشاهده شده است. ضمن اینکه در ایستگاه عمق 10 متری شفافیت‌نسبت به عمق 2 و5 متر بیشتر بوده است.
- متوسط غلظت ازت معدنی در فصل بهار 7/66 میکروگرم بر لیتر بوده که این مقداربین 5/15 تا 0/257 میکروگرم بر لیتر در نوسان بوده است. مقدار ازت معدنی، آلی و کل ازمنطقه غرب به شرق کاهش یافته و حداکثر آن در منطقه غرب مشاهده شده است.
- حداکثر فسفر معدنیµg/l9/41 در فصل پائیز و حداکثر مقدار فسفر آلی و کل‌بترتیب
µg/l78 وµg/l25/101 در فصل تابستان مشاهده شده است. بطور کلی میزان فسفر از ناحیه غرب‌به شرق کاهش یافته است.
- نوسانات غلظت سیلیس‌طی دوره بررسی بینµg/l670 در فصل پائیز وµg/l5/163 در فصل زمستان اندازه‌گیری شده است. غلظت سیلیس در ناحیه شرق‌نسبت به دو ناحیه دیگر بیشتر بوده است.
-در بررسی فیتوپلانکتونها تعداد 156 گونه از 5 شاخه شناسایی شده است. در فصل‌بهار و تابستان بیشترین جمعیت فیتوپلانکتون مشاهده شده است. انتشار و توزیع‌تولیدات فیتوپلانکتون در نواحی مختلف متفاوت می‌باشد. بطوریکه بیشترین جمعیت وبیوماس فیتوپلانکتون در ناحیه غربی بوده است. همچنین حداکثر جمعیت و بیوماس درلایه 2 متری اندازه‌گیری شده که تحت تأثیر شاخه کریزوفیتا بوده است. تراکم‌فیتوپلانکتونها از نظر زمان، مکان و همچنین در لایه‌های مختلف آب یکنواخت نمی‌باشد.
- درترکیبزئوپلانکتونهای‌دریای خزر 66 گونه شناسایی شده که مربوط به گروههای عمده‌زئوپلانکتونCopepoda,Cladocera,Protozoa,Rotatoria,oelentrata بوده است .حداکثر ترکیب گونه‌ای در فصل بهار و حداکثر فراوانی در لایه 2 متری بوده است.
در فصل تابستان بیشترین فراوانی زئوپلانکتونها در منطقه غرب بوده و در فصل پائیزو زمستان کاهش داشته و در ناحیه شرقی افزایش نشان داده است. در فصل بهار نیز این‌فراوانی نسبت به تابستان تفاوت چندانی نداشته و روتاتوریا در منطقه غرب افزایش‌زیادی داشته است.
در فصل زمستان جمعیت زئوپلانکتونها در نواحی غربی و مرکزی حدود 4 برابر نسبت‌به پائیز بیشتر بوده ولی نسبت به تابستان کاهش داشته و کمترین فراوانی در این فصل‌مشاهده شده است.
- در بررسی موجودات کفزی‌درمجموع 41 گونه، یک راسته و یک خانواده از ماکروبنتوزهاشناسایی شده‌اند که بیشترین تنوع گونه‌ای مربوط به آمفی پودا بوده است . در بین‌گروههای شناسایی شده بیشترین درصد فراوانی افراد جمعیت بترتیب مربوط به‌کرمهای پرتار با 49 درصد، آمفی پودا 9 درصد، ده پایان 10درصد، شیرونومید 10 درصد،زالوهاو کم تاران 7 درصد و کوماسه 4 درصد نسبت به کل جمعیت ماکروبنتوزها بوده است.بیشترین فراوانی ماکروبنتوزها در ناحیه شرقی و در فصل پاییز مشاهده شده است.حداکثر متوسط فراوانی معادلsd 231± 202 عدد در متر مربع و حداقل آنsd 42 ± 57 عدد در متر مربع در فصل‌زمستان بوده است. بیشترین فراوانی در بین گروههای ماکروبنتوزها متعلق به کرمهای پرتاربوده که در فصول پائیز و زمستان ثبت گردیده‌است. میانگین کل زی‌توده بنتوز درفصول مختلف بین 024/2 تا 57/41 گرم در متر مربع در نوسان بوده‌است.نتایج‌همبستگی‌بین‌فراوانی‌جمعیت ماکروبنتوزهاوخانوادهای‌غالب‌آنهاباپارامترهای‌کل‌موادآلی‌واندازه‌ذرات‌رسوب دیده نشده است.
تغییرات میزان کل مواد آلی از 877/3 در عمق 2 متر تا 37/4 درصد در عمق 10 نوسان‌داشته است.
در خصوص آلودگیهای زیست محیطی، حداکثر میزان آلودگیهای نفتی در آبppm09/9 در فصل پائیز و حداقل آنppm 479/0 در فصل بهار مشاهده شده است. این‌مقادیر برای رسوباتppm 70/898 وppm14/36 بوده است. نتایج نشان داده که درمقایسه بین میانگین‌هایTPH با استفاده از آنالیز واریانس یکطرفه در فصول مختلف،اختلاف معنی داری وجود دارد (00/0< P).
همچنین مقایسه بین میانگین‌هایTPH در رسوبات و فصول مختلف با استفاده ازآنالیز واریانس یکطرفه نشان داده که بین آنها اختلاف معنی دار وجود دارد (001/0< P).
- فلزات سنگین اندازه‌گیری شدهCr,Fe,Zn,Cu,Pb وCd بوده است. بابررسی‌های آماری، اختلاف معنی داری بین فصول مختلف مشاهده نشده و غلظتCr,Cd در بیشتر ایستگاهها پایین‌تر از حد تشخیص دستگاه بود.میزان غلظت فلزسرب در آب 5 تا 50، روی 10 تا 422، آهن 10 تا 172، مس 11 تا 1117، کروم حداکثر 1 وکادمیم حداکثر 2 میکروگرم در لیتر بوده است. همچنین حداکثر غلظت فلز سرب دررسوبات 76، روی 297، آهن 14، مس 36، کروم 294 و کادمیم 29 میکروگرم در لیتر بوده‌است.
تغییرات میزان فلزات سنگین اندازه‌گیری شده در آب به عواملی مثل چرخشهای آبی‌از غرب به شرق و انتقال مواد آلاینده صنعتی از باکو به ایران، حرکت ستونی آب و ورود روانات شهری و صنعتی بدون تصفیه به رودخانه‌ها بستگی دارد. در اکثر ایستگاهها وفصول مختلف، میزان فلزات سنگین در آب دریا از حد مجاز تعیین شده برای حفظ حیات‌ماهیان دریایی و غلظت‌های بحرانی استاندارد اروپا، آمریکا و ژاپن کمتر بوده است.اندازه‌گیری فلزات سنگین در رسوبات دریا، بیانگر ته نشینی این فلزات در کف دریامی‌باشد. تجزیه و تحلیل آماری نشان می‌دهد که میزان فلزاتCr, Fe, Zn, Cu, Pb وCd در فصول مختلف اختلاف معنی داری‌داشته است. همچنین میزان فلزاتFe, Pb وCu در ایستگاههای مختلف معنی داربوده است.
- در خصوص سموم کشاورزی کلره، سمومDDE, Alderine,Lindane,آلفا و بتا
HCB,Delderine, Kalthan, DDT, اندازه‌گیری شده‌است.
- حداکثر تغییرات فصلی اندازه‌گیری شده برای سموم فوق بترتیب 2/54، 0/30،2/17، 6/36،
9/24، 5/26، 4/11 و 8/43 میکروگرم در لیتر بوده است. همچنین درصدسموم مشاهده شده نسبت به کل نمونه‌های اندازه گیری شده بترتیب بتا - هگزاکلروبنزن 5/62، آلدرین و لیندین 50و 4/51 و کلتان46،DDE 43، دلدرین 5/37،DDT 2/29 و آلفا - هگزاکلروبنزن 8/27 می‌باشد.
- حداکثر متوسط غلظت شوینده‌ها طی 4 فصل در منطقه نوشهر و سی سنگان با 03/0 و 024/0 میلی گرم در لیتر بوده است. همچنین حداکثر غلظت شوینده‌ها درفصل پاییز نیز مشاهده شده است.
تعداد باکتریهای شمارش شده‌درفصول‌مختلف‌بین00 15 درفصل پاییز تا 6664100عدد در میلی‌لیتر آب نوسان داشت.