اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
مطالعات بسیار معدودی در علوم شیلاتی در ایران موجود است که در آنها از دانش GIS استفاده شده باشد. از آنجاکه این علوم بر پایه داده های مکانی و موقعیت جغرافیائی استوار است، پیش نیاز مطالعات جامع و کامل بعدی و تهیه مدل بهره برداری از ذخایر، داشتن یک بانک اطلاعاتی و پایگاه داده ها از موقعیت پره های صیادی، مقدار صید و ترکیب گونه ای در هر پره در سری های زمانی، عوارض طبیعی نظیر رودخانه ها، عوارض شهری و صنعتی می باشد. بدین ترتیب با انجام این تحقیق و تهیه نقشه های پراکنش تنوع گونه ای ماهیان استخوانی تجاری و نقشه های پراکنش و فراوانی براساس شاخص صید در واحد تلاش، گام نخست در ایجاد این پایگاه داده ها برداشته خواهد شد. با تهیه این نقشه ها در سری های زمانی از سال 1375 تا 1390 می توان تحلیل دقیق و قابل استنادتری از نوسانات میزان صید، مسیر مهاجرت ماهیان، نقاط پرتراکم و کم تراکم صید، پراکنش و تنوع گونه ای ماهیان و ... انجام داد.
اهداف این پروژه عبارتند از:
ـ تعیین پراکنش و تنوع گونه ای ماهیان استخوانی تجاری در نوار ساحلی آبهای ایرانی دریای خزر
ـ تعیین پراکنش ماهیان استخوانی براساس شاخص صید در واحد تلاش در آبهای ایرانی دریای خزر
موقعیت جغرافیائی تعاونیهای پره مستقر در استانهای گیلان، مازندران و گلستان با استفاده از GPS تعیین شده و داده های صید و تلاش صیادی این تعاونیها در سالهای 1375 تا 1390 از معاونت صید و بنادر ماهیگیری در سازمان شیلات ایران تهیه می شود. سپس با محاسبه شاخص صید در واحد تلاش، تعداد گونه های موجود در ترکیب صید در بازه های زمانی موردنظر نقشه های پراکنش با استفاده از نرم افزار ArcGIS ویرایش 3/9 تهیه شده و برای درون یابی از روش IDW استفاده می شود. برای تعیین اهمیت گونه ای ماهیان استخوانی تجاری در مناطق مختلف صیادی از شاخص ISI استفاده می شود.
نتایج:
تراکم شرکتهای تعاونی پره در ساحل غربی استان گلستان، منطقه کیاشهر و نیمه شرقی منطقه انزلی بیش از سایر مناطق بود ولی بدلیل زیاد بودن تلاش صیادی روزانه در مناطق کیاشهر و انزلی، فشار صیادی در این مناطق بیشتر می باشد. از شرق به غرب سواحل ایرانی دریای خزر بر تعداد گونه های موجود در ترکیب صید تعاونیهای پره افزوده شد و تمامی گونه های مهم و تجاری در استان گیلان مشاهده شد در حالیکه در استان گلستان و بویژه ساحل شرقی آن تعداد گونه ها بندرت به 5 گونه رسید.
فراوانی نسبی و پراکنش عمده ماهی سفید در استان مازندران و بویژه در نواحی شرقی منطقه بابلسر و پس از آن در مناطق مابین سپیدرود تا تالاب انزلی بیش از سایر مناطق بود و شاخص ISI آن جز ساحل شرقی گلستان در مابقی مناطق بالاترین مقدار بوده و یا بعد از کفال ماهیان قرار داشت. پراکنش عمده کفال ماهیان در ساحل غربی استان گلستان و منطقه صیادی امیرآباد تعیین شد و در این مناطق از اهمیت گونه ای بیشتری برخوردار بودند. ساحل شرقی استان گلستان محل اصلی پراکنش ماهی کپور بوده و بجز این منطقه در مابقی دریای خزر از اهمیت گونه ای بسیار اندکی برخوردار بود. تراکم و پراکنش عمده ماهی کلمه در سواحل شرقی و غربی دریای خزر بوده و استان مازندران دارای کمترین تراکم این ماهی بود. ماهی سوف در استان گیلان و بویژه در اطراف رودخانه سپیدرود و تالاب انزلی دارای بیشترین تراکم بود. بجز ماهی سفید، کفال ماهیان، ماهی کپور و کلمه، اهمیت گونه ای سایر ماهیان مهم و تجاری در استان گیلان بیش از سایر مناطق بود.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
در سواحل ایرانی دریای خزر 151 شرکت تعاونی پره دارای مجوز بهره برداری از ذخایر ماهیان استخوانی می باشند ولی تعداد زیادی از این تعاونیهای بدلیل کاهش شدید مقدار صید و مقرون به صرفه نبودن عملیات صیادی، در فصل صید تعطیل می باشند. بررسی جامع و اقتصادی فعالیت صیادی تعاونیهای پره باید انجام شود و تعداد تعاونیهای صیادی پره تعدیل شوند تا از فشار صید بر ذخایر ماهیان استخوانی از یک سو و تخریب بیش از پیش بستر دریا اجتناب شود.
همچنین رهاسازی تک گونه ای ماهی سفید در استان مازندران موجب کاهش تنوع گونه ای ماهیان استخوانی در این استان شده است و شایسته است که رهاسازی سایر گونه های ماهیان استخوانی همانند استان گیلان در استان مازندران نیز انجام شود.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
نتایج حاصل از این تحقیق در مدیریت صید و ماهیگیری مسئولانه، تعیین استانداردهای زمانی، مکانی و ادوات صید کاربرد دارد. همچنین بعنوان گام نخست در ایجاد پایگاه داده ها از فعالیت صیادی تعاونیهای پره می باشد که در فازهای بعدی و افزودن لایه های داده های اکولوژیکی، می توان مدل بهره برداری از ذخایر ماهیان استخوانی را براساس اکوسیستم دریای خزر طراحی و اجرا نمود. دستاوردهای این تحقیق علاوه بر سازمان شیلات ایران و مراکز مطالعاتی ـ پژوهشی اکوسیستم دریای خزر، مورد استفاده اتحادیه های صیادی و جامعه بهره بردار از ذخایر دریای خزر نیز می باشد.