اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
آنچه مسلم است ذخایر طبیعی بسیاری از گونههای ماهیان، بویژه تاسماهیان دریای خزر طی سالهای اخیر به دلایل متعدد از قبیل صید بیرویه و قاچاق، از بین رفتن بسترهای تخمریزی و تکثیر طبیعی و انواع آلودگیها بشدت کاهش یافته است. یکی از دلایل اصلی تهدید تاسماهیان به انقراض نسل، طولانی بودن چرخه تولیدمثلی آنها در طبیعت میباشد. کاهش سن بلوغ جنسی در ماهیان و بویژه تاسماهیان به دلیل طولانی بودن سن رسیدگی جنسی آنها ضروری است. انجام این پروژه به دلیل اینکه حدود 70 – 30 درصد هزینه پرورش این ماهیان را غذا به خود اختصاص میدهد، از اهمیت ویژهای برخوردار است. با توجه به اینکه طولانیترین مرحله رسیدگی جنسی در گونههای مختلف ماهیان و بویژه فیلماهی مرحله II و III رسیدگی جنسی میباشد (در برخی از گونهها تا 10 سال نیز طول میکشد). بنابراین، جهت کاهش دوره رسیدگی جنسی میبایست این مراحل را هدف مطالعه قرار داد.
صنعت نوپای پرورش تاسماهیان در کشور در بسیاری موارد از روشهای سنتی پیروی میکند که هزینه زیادی را برای پرورش دهندگان از نظر تغذیه و مدیریت به دلیل طولانی بودن دوره بلوغ آنها تحمیل میکند. با توجه به گرایش جامعه پرورشدهندگان تاسماهی به سمت تولید با بازده اقتصادی بالا در کوتاهترین زمان ممکن، ضرورت ایجاد تحول در جیره غذایی فیل ماهیان ماده به منظور دسترسی سریعتر به خاویار و کاهش دوره رسیدگی جنسی آنها امری اجتنابناپذیر مینماید. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی صنعت پرورش تاسماهیان کوتاه کردن دوره تکامل تولیدمثلی این ماهیان به منظور دستیابی سریعتر به خاویار پرورشی میباشد، لذا این مطالعه با هدف بررسی اثرات دو ماده فیتواستروژن (ایزوفلاونوئیدهای جنیستین و اکوال) بر روند رسیدگی جنسی فیلماهیان ماده، برخی از شاخصهای رشد، سطوح هورمونهای جنسی تستوسترون، 17 بتا - استرادیول و 17 آلفا - هیدروکسی پروژسترون و برخی از شاخصهای تولیدمثلی (قطر اووسیتها، کلسترول و کلسیم) فیلماهیان ماده طی فصول مختلف به انجام رسید تا بتوان از این طریق از سن بلوغ این ماهیان کاسته و در نتیجه کاهش هزینه مصرفی پرورش، در راستای تولید سریعتر خاویار و مولدسازی آنها گام برداشت.
نتایج:
پس از تغذیه فیلماهیان با میانگین وزن اولیه 13 کیلوگرم که در مرحله II رسیدگی جنسی قرار داشتند، رشد سوماتیک آنها به بیش از دو برابر وزن اولیه طی یکسال تغذیه با فرمولاسیون جیره مورد نظر رسید. تسریع رشد گنادیک (گذر از مرحله II به III رسیدگی جنسی طی یکسال) و سن رسیدگی جنسی به 7 - 6 سال در مولدین فیلماهی ماده پرورشی در تیمار اکوال با غلظت 4/0 گرم در کیلوگرم جیره کاهش یافت. بلوغ فیلماهیان تغذیه شده با سایر غلظتهای جنیستین و اکوال در سالهای دوم و سوم اجرای پروژه بروز نموده و 80 درصد از فیلماهیان تحت تیمار به مرحله خاویاردهی و تکثیر رسیدند. 20 کیلوگرم خاویار مرغوب از 5 مولد فیلماهی با میانگین قطر 5/3 – 3/3 میلیمتر به میزان 15 – 13 درصد وزن بدن استحصال گردید. تکثیر مصنوعی مولدین فیلماهی ماده پرورشی انجام و لارو و بچه ماهی تولید گردید. درآمدزایی به میزان 100 میلیون تومان حاصل از فروش خاویار و لارو ایجاد شد. در صورت استحصال خاویار از همه مولدین فیلماهی بالغ شده و با احتساب میانگین 5 کیلوگرم خاویار از هر مولد و قیمت هرکیلوگرم خاویار 6 میلییون تومان بین 800 میلیون تا 1 میلیارد تومان حاصل درآمد این پروژه میتواند باشد که به دلیل اهمیت حفظ ذخایر این گونه ارزشمند از تعداد معدودی از آنها خاویار استحصال گردید و سایر مولدین برای تخمدهی مجدد یا بازجذب شدند و یا جهت تکثیر مورد تزریق قرار خواهند گرفت.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
- تغذیه فیلماهیان ماده پرورشی با فرمولاسیون نوین جیره غذایی (فیتواستروژنها) به میزان 1 درصد وزن بدن و به دفعات 2 بار در روز
- افزودن 4/0 گرم در کیلوگرم اکوال به جیره مولدین فیلماهی به منظور تسریع بلوغ در آنها
- تنظیم دمای آب در دامنه 21 – 18 درجه سانتیگراد با بکارگیری همزمان آب چاه و رودخانه در تمام فصول سال
- تعویض دو سوم آب حوضچههای پرورش مجهز به سیستم هوادهی به دفعات 2 بار در روز
- پرورش مولدین فیلماهی با تراکم 25 کیلوگرم در هر متر مربع در حوضچههای بتونی سرپوشیده
ویژگیهای مناطق کاربردی و توصیه ترویجی:
مراکز اجرایی و کارگاههای خصوصی تکثیر و پرورش تاسماهیان در داخل و خارج کشور