اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
افزایش روز افزون جمعیت نیاز غذایی را به دنبال داشته ونوع زندگی کم تحرک بشر امروزی نیاز به تامین غذای سالم همچون ماهی را دو چندان نموده است در این راستا پایاب سد ها میتواند از مناطق مستعد جهت توسعه و احداث سایت های پرورش ماهی باشد لکن در این مناطق به دلیل اهداف مصرفی گوناگون در نظر گرفته شده برای آب این سد ها در فصول خشک با کمبود شدید آب برای حوضچه های پرورش ماهی مواجه خواهیم شد در این راستا امکان سنجی استفاده از منابع آب زیرزمینی به عنوان منبع مطمئن جهت تامین آب میتواند در نظر گرفته شود.
آب یکی ازعوامل محدود کننده رشد ونمو گیاهان درکشوربوده به طوریکه میزان بارندگی تنهادر53%ازکشورسالانه بطورمتوسط بیش از 52 میلی متر است. ازطرف دیگرعدم آگاهی کافی مردم از فن ودانش نوین، تامین‌واستفاده بهینه ازمنابع آب موجود وقابل دستیابی موجب شده است تا سالانه بیش از 57 % از نزولات آسمانی بدون‌استفاده وبه صورت هرز آبهاو سیلابها از دسترس خارج شوند.دربرخی موارد نیز به دلیل عدم آگاهی کافی کاربران‌اراضی دراستفاده از اراضی، حتی باوجود وقوع بارشهایی درحد متوسط های‌بلند مدت سیلهای عظیم و مخرب‌درنقاط مختلف کشور جاری‌میشود که آسیبهای جبران ناپذیری رابه جان و مال روستائیان ،وادیه نشینان و حتی‌شهرنشینان وارد میسازد.
قبل از اقدام برای استفاده از آبهای زیرزمینی بررسی و درک صحیح از مخزن زیر زمینی لازم و ضروری است. پارامترهایی که بایستی مطرح شوند یکی جنس زمین (سازندهای سخت شده و نشده) ابعاد سفره یا مخزن (پیش از هر چیز این ابعاد اندازه گیری می شوند) ساختمان و حدود استعداد یک مخزن زیرزمینی با نفوذ پذیری مشخص برای تغذیه مشخص اساسا به وضع سفره از نظر آزاد بودن یا تحت فشار بودن و ضخامت بخش غیر اشباع قبل از ذخیره سازی بستگی دارد. بسته به مورد ممکن است که مخزن پایین تر از سطح نقاط خروجی طبیعی ویا بالاتر ار انها گسترش داشته باشد اگر بتوان نوسان سطح پیزومتری سفره را پایین تر از این سطح نگه داشت ذخیره سازی بدون هیچ گونه هدر رفتگی امکان پذیر خواهد بود و بر عکس عملیات بالاتر از این سطح صورت گیرد شیب هیدرولیکی بیشتر و جریان آب بسوی نقاط خروجی بیشتر و سریعتر خواهد شد .نفوذپذیری آب در سازندهای آبدار مورد استفاده ممکن است از رنج بالایی برخوردار باشد اگر چه نقش اصلی با ضریب قابلیت انتقال است و اگر ضخامت و نفوذ پذیری هردو از مقادیر بالایی برخوردار باشند می توان از بده های بالایی استفاده کرد .
نتایج :
بررسی های تحت الارضی بر اساس چاه های بهره برداری و مطالعات ژئوفیزیکی نشان داد که آبرفت منطقه از دو قسمت سطحی رس دار و تحت الارضی دارای نفوذ پذیری خوب برخوردار است و قسمت تحتانی تحت تاثیر قسمت فوقانی میباشد. لایه آبدار ایجاد شده در مناطقی که هر دو قسمت آبرفت فرصت تشکیل پیدا کرده اند از ضخامت قابل توجه در حدود 20 تا 30 متری برخوردار بوده و امکان بهره برداری و حفر چاه پیدا شده است ولی در مناطق فاقد قسمت تحتانی با لایه آبدار سطحی غیر قابل اطمینان و تحت تاثیر جریانات رودخانه ای مواجه هستیم. همچنین بر اساس دیاگرام شولر نمونه های برداشت شده از منابع آب زیرزمینی در سه سایت مطالعاتی نشان داد که این آب ها از نظر شرب در حد قابل قبول هستند.بررسی های چاههای حفاری شده در سایت 1 از جمله چاه بهره برداری روستای یامچی سفلی نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت در 25- 30 متری واقع گردیده ، از سنگ های رسی و مارنی تشکیل یافته و عمق آب زیرزمینی در 6 تا 10 متری قرار دارد. در سایت 2 از جمله چاه بهره برداری روستای آینالی به همراه مقاطع ژئوالکتریک سونداژ های 6 تا 10 نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت در 15 تا 20متری واقع گردیده ، از سنگ های رسی و مارنی تشکیل یافته و همچنین عمق آب زیرزمینی در حدود 3 تا 4 متری واقع است که در فصول پر آبی حتی به کمتر از 1 متر میرسد. در سایت 3 از جمله چاه بهره برداری اسب داری طوفان و مرغداری واقع در روستای رضاقلی قشلاقی به همراه مقاطع ژئوالکتریک سونداژ های 11 تا 15 نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت گاه تا بیش از 60 متر رسیده و عمق آب زیرزمینی در این سایت به حدود 4 تا 6 متر میرسد.
اغلب تیپ کربناته در چاههای بهره برداری بالا دست رودخانه و سایت های 1 و 2 مشاهده شده و تیپ آب سایت 3 بیشتر کلروره میباشد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
Ø بررسی های تحت الارضی بر اساس چاه های بهره برداری و مطالعات ژئوفیزیکی نشان میدهد که آبرفت منطقه از دو قسمت سطحی رس دار و تحت الارضی دارای نفوذ پذیری خوب برخوردار است که قسمت تحتانی تحت تاثیر قسمت فوقانی میباشد لایه آبدار ایجاد شده در مناطقی که هر دو قسمت آبرفت فرصت تشکیل پیدا کرده اند از ضخامت قابل توجه در حدود 20 تا 30 متری برخوردار بوده و امکان بهره برداری و حفر چاه پیدا شده است ولی در مناطق فاقد قسمت تحتانی با لایه آبدار سطحی غیر قابل اطمینان و تحت تاثیر جریانات رودخانه ای مواجه هستیم .
Ø لایه های مشخص شده در پروفیل Aشامل دو لایه ،لایه اول با ضخامت 5 تا 8 متر و مقاومت ویژه الکتریکی 45 تا 105 اهم متر شامل رسوبات آبرفتی بستر رودخانه و لایه دوم و آخرین لایه مشخص شده دارای مقاومت ویژه الکتریکی 7 تا 12 اهم متر و عبارت از سنگ کف مارنی و رسی میباشد.
Ø مقطع Bشامل سه سونداژ الکتریک شماره 3 تا 5 می باشد، شامل دو لایه به شرح زیر میباشد.لایه اول با ضخامت8 تا 60 متر شامل رسوبات آبرفتی بستر رودخانه میباشد که خود به دو لایه مجزا در محل هر یک از سونداژها تفکیک می‌شود. ضخامت این لایه آبرفتی در محل سونداژ شماره 5 قابل توجه بوده و در بین تمام نقاط اندازه‌گیری بیشترین مقدار را دارد. لایه دوم عبارت از سنگ کف مارنی و رسی میباشد.
Ø مقطع ژئوالکتریک مربوط به پروفیل C نیز به طور کلی دو لایه مشخص رانشان میدهد. لایه اول که شامل نهشته های آبرفتی رودخانه‌ای می باشد و در محل سونداژ 7 به دو لایه مختلف تفکیک می گردد، و ضخامتی در حدود 5 تا 9 متر میباشد، و آخرین لایه مشاهده شده عبارت از نهشته های رس و مارن می باشد.
Ø مقطع ژئوالکتریک مربوط به پروفیل D دو لایه مختلف را مشخص می‌کند.لایه اول با ضخامت 5 تا 15 متر شامل رسوبات آبرفتی بستر رودخانه میباشد که در محل سونداژهای 8 و 10 به دو لایه مجزا در محل هر یک از سونداژها تفکیک می‌شود. لایه دوم دارای عبارت از سنگ کف مارنی و رسی میباشد.
Ø مقطع ژئوالکتریک مربوط به پروفیل E سه لایه مختلف را مشخص می کند.لایه اول با ضخامت 5 تا 8 متر شامل رسوبات آبرفتی بستر رودخانه میباشد که در محل سونداژ 12 به دو لایه مجزا تفکیک می‌شود. لایه دوم و سوم هر دو عبارت از سنگ کف مارنی و رسی می‌باشند
Ø مقطع ژئوالکتریک مربوط به پروفیل F سه لایه مختلف را به شرح زیر مشخص می‌کند. لایه اول شامل یک لایه رسوبات آبرفتی بستر رودخانه باضخامت 5 تا 24 متر می باشند. و در محل هریک از سونداژها به دو لایه تفکیک می‌شود. لایه دوم شامل نهشته های آذر آواری و ماسه‌سنگ می باشد که دارای ضخامتی در حدود 58 تا 80 متر می باشد.لایه سوم نهشته های مارن و رس می باشد.
Ø اغلب تیپ کربناته در چاههای بهره برداری بالا دست رودخانه و سایت های 1 و 2 مشاهده شده و تیپ آب سایت 3 بیشتر کلروره میباشد.
Ø بر اساس دیاگرام استیف سه نوع تیپ آب بدست آمده است که شامل تیپ های کلسیم بیکربنات ، سدیم بیکربنات و کلسیم کلرید است
Ø بر اساس دیاگرام پایپر سه نوع تیپ آب بدست آمده است. تیپ اول شامل تیپ آب کربناته، تیپ دوم تیپ کلروره، تیپ سوم که تیپ سولفاته نام دارد
Ø بررسی رخساره ای آبهای زیرزمینی منطقه نمونه برداری نشان میدهد که اغلب نمونه ها دارای کاتیون های کلسیم و سدیم ،آنیون های کلرور و بی کربنات است
Ø بر اساس دیاگرام شولر نمونه های برداشت شده از منابع آب زیرزمینی پایاب سد یامچی در سه سایت مطالعاتی نشان میدهد که این آبها از نظر شرب در حد قابل قبول هستند
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
Ø بررسی های چاههای حفاری شده در سایت 1 از جمله چاه بهره برداری روستای یامچی سفلی نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت در 25- 30 متری واقع گردیده است و از سنگ های رسی و مارنی تشکیل یافته است . و عمق آب زیرزمینی در 6 تا 10 متری قرار دارد.
Ø بررسی های چاههای حفاری شده در سایت 2 از جمله چاه بهره برداری روستای آینالی به همراه مقاطع ژئوالکتریک سونداژ های 6 تا 10 نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت در 15 تا 20متری واقع گردیده است و از سنگ های رسی و مارنی تشکیل یافته است . همچنین عمق آب زیرزمینی در حدود 3 تا 4 متری واقع است که در فصول پر آبی حتی به کمتر از 1 متر میرسد.
Ø بررسی های چاههای حفاری شده در سایت 3 از جمله چاه بهره برداری اسب داری طوفان و مرغداری واقع در روستای رضاقلی قشلاقی به همراه مقاطع ژئوالکتریک سونداژ های 11 تا 15 نشان میدهد که عمق اصلی سنگ کف در این سایت گاه تا بیش از 60 متر میرسد که نشاندهنده لزوم بررسی های بیشر در این سایت با استفاده از عملیات حفاری است . همچنین عمق آب زیرزمینی در این سایت به حدود 4 تا 6 متر میرسد.
کلید واژه ها: امکان سنجی، آب زیرزمینی ، بالخلی چای، سد یامچی، اردبیل