تعریف مسئله
تاکنون مطالعات جامعی در خصوص تعیین میزان باقیمانده هورمونها بویژه در خاویار انجام نشده است. امروزه جهت تکثیر گونههای مختلف تاسماهیان از انواع مختلف هورمونهای محرک سنتتیک از قبیل GnRH، LHRHA2، اُواپریم (Ova prim) و غیره استفاده می گردد که در صورت عدم جوابدهی مناسب مولدین به این هورمونها جهت تکثیر، از آنها جهت تهیه خاویار استفاده میشود. بطوریکه، اندازهگیری میزان تجمع زیستی این هورمونها و عوامل محرک تولیدمثلی در تخمک تاسماهیان و تعیین حد استاندارد آنها در کشور تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. اگرچه در داخل کشور مطالعات جامعی درخصوص اندازهگیری میزان باقیمانده هورمونهای مختلف تزریقی و استروئیدهای جنسی در خاویار تاسماهیان وجود ندارد، در خارج از کشور نیز منابعی در خصوص باقیماندهی هورمونها در خاویار در دسترس نمیباشد.
اهمیت موضوع
تاسماهیان و خاویار استحصال شده از آنها به عنوان یکی از با ارزشترین و مغذیترین محصولات دریایی به شمار میرود. خاویار یک ماده غذایی پرانرژی است که طعم و بویی بسیار خوشایند دارد. بطور عمده پروتئین موجود در خاویار متشکل از اسیدهای آمینه آرژینین، هیستامین، ایزولوسین، لیزین و متیونین است. در سراسر جهان، ماهیان خاویاری بویژه خاویار استحصال شده از آنها بعنوان یک منبع مهم تأمین غذا و ایجاد اشتغال و درآمد تلقی میگردد. به دنبال کاهش شدید ذخایر طبیعی تاسماهیان، پرورش ماهیان خاویاری و استحصال خاویار پرورشی از آنها طی سالهای اخیر گسترش یافته است. خاویار یک ماده غذایی سرشار از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین، اسیدهای چرب، رنگدانهها و آنتیاکسیدان‌ها و امگا 3 است. میزان پروتئین موجود در خاویار تقریباً دو برابر گوشت بدن ماهی است. خاویار سرشار از ویتامین‌های C، B2، B6، B12، A، D، E، اسید فولیک، اسید پانتوتنیک، فسفر و عنصر آهن است. چربیهای موجود در آن به دو صورت عمده میباشد که حاوی 25 درصد کلسترول و 75 درصد لیستین است. یکی از مهمترین فواید خاویار قابلیت جذب بالای آن توسط بدن میباشد. به دلیل وجود اسیدهای چرب امگا 3، مانع از افزایش کلسترول خون شده و باعث پیشگیری از ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی میشود. همچنین مصرف خاویار در پیشگیری از ابتلا به بیماریهای آرتریت روماتوئید (التهاب مفاصل)، بیماریهای دستگاه گوارش و بعضی از انواع سرطان بسیار مؤثر است. این ماده غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا 3 است. بطور عمده پروتئین موجود در خاویار متشکل از اسیدهای آمینه آرژینین، هیستامین، ایزولوسین، لیزین و متیونین است.
روش اجرای یافته در عرصه و نتایج حاصل از بکارگیری :
این تحقیق در مؤسسه تحقیقات بینالمللی تاسماهیان دریای خزر طی سالهای (1394-1392) به انجام رسید. مولدینی از گونههای فیلماهی (Huso huso)، تاسماهی ایرانی (Acipenser persicus)، تاسماهی شیپ (Acipenser nudiventris)، تاسماهی استرلیاد (Acipenser ruthenus) و تاسماهی سیبری (Acipenser baerii) که در مرحله IV رسیدگی جنسی قرار داشتند، مورد تزریق هورمون LHRH- A2 قرار گرفتند. پس از اوولاسیون، تخمکها از طریق روش ریز برش مجرای تخمبر استحصال گردید. مقدار 30 گرم از تخمک هر یک از گونههای مختلف مولدین تاسماهیان پرورشی شامل 2 عدد فیلماهی، 3 عدد تاسماهی ایرانی، 3 عدد تاسماهی شیپ، 3 عدد تاسماهی استرلیاد و 3 عدد تاسماهی سیبری در داخل ظروف مخصوص نمونهبرداری ریخته شد. جهت استخراج مایع بافتی مورد نظر، مقدار 10 گرم از خاویار در درون لولههای آزمایش ریخته و هموژنایز گردید. سپس با استفاده از دستگاه میکسر هَم زده شده و در دستگاه سانتریفیوژ با دور 3000 به مدت 10 دقیقه عصاره خاویار به میزان 5/1 میلیلیتر استخراج گردید. پس از جداسازی مقدار مشخصی از مایع بافتی با استفاده از میکروسمپلر در درون ویالهای مخصوص ریخته و تا زمان انتقال به آزمایشگاه در فریزر 20 - درجه سانتیگراد نگهداری گردید. سطوح هورمونهای استروئید جنسی و گنادوتروپین I و II به روش الایزا اندازهگیری و در بین گونهها مقایسه گردید. بر اساس نتایج حاصل، باقیمانده هورمونهای جنسی در تخمک گونههای مختلف تاسماهیان مشاهده گردید که سطوح هورمونهای استروئیدی در خاویار بیشتر از هورمونهای گنادوتروپین I و II میباشد که بسته به نوع هورمون و گونه تاسماهیان متفاوت بود. با توجه به نتایج حاصل، سطوح باقیمانده هورمونها در خاویار ماهیانی که به منظور تکثیر مورد تزریق هورمونهای سنتتیک (GnRH, LHRHA2) واقع شدند، در مقایسه با خاویار ماهیان غیر تزریقی بیشتر از حد مجاز بنظر میرسد و توصیه میگردد ترجیحاً از مولدین تزریقی خاویار استحصال نگردد.
مراحل استخراج عصاره خاویار