اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای توسعه یکی از روشهای مقبول برای دستیابی به توسعه پایدار است و با توجه به ماهیت طرح و اهمیت مطالعات زیست محیطی در استفاده بهینه از طرحهای توسعه در کشور و به حداقل رساندن آثار سوء زیست محیطی، این مهم در طرح"بررسی و مطالعه ارزیابی زیست محیطی منطقه دیگچه به منظور توسعه پرورش ماهیان گرمابی" نیز مورد توجه مدیران و برنامه ریزان امر قرار گرفته است. پروژه بهسازی زیر ساختهای پرورش ماهی دیگچه با هدف افزایش بهره وری اراضی زیر کشت آبزی پروری در منطقه در دستور کار شیلات گلستان قرار گرفته است. از مهمترین اهداف این پروژه می‌توان به شناسایی جنبه های مهم محیط زیستی منطقه , افزایش در آمد برای آبزی پروران در سطح منطقه اشاره نمود که ضمن دستیابی به اهداف خودکفایی در بخش کشاورزی، تاًمین مواد با ارزش پروتئینی و غذایی منطقه فراهم می گردد.همچنین پیش بینی می‌شود با اجرا و بهره برداری کامل از طرح ضمن تثبیت جمعیت ساکن در مناطق روستایی گنبد و پیشگیری از مهاجرت بی رویه به شهرها، نسبت به تاًمین غذا و رونق اقتصادی و پویایی اجتماعی در منطقه ، اطمینان حاصل نمودو تأمین شغل و درآمد برای مردم محلی نیز،اهمیت انجام پروژه است. انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به منظور تعیین و پیش‌بینی اثرات متقابل طرح و محیط پیرامون آن و همچنین ارائه راهکارهایی جهت حذف پیامدهای نامطلوب آن اجتناب ناپذیر می‌باشد جهت انجام بهینه مطالعات و به منظور روزآمد کردن اطلاعات با بهره گیری از دستاوردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، اقدام به تدقیق نقشه‌های منطقه مورد مطالعه شده است و بر حسب نیاز مطالعات، نقشه‌های موقعیت عمومی منطقه مطالعاتی، نقاط مسکونی و آبادیها، راهها، عوارض آبی و هیدرولوژیک و سایر نقشه‌های مورد نیاز در مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی با استفاده از این لایه‌‌ها تولید شد و در مرحله بعد، کارتوگرافی نقشه‌های تهیه شده جهت ایجاد خروجی کاغذی به کمک نرم‌افزار ARC GIS آماده گردید. همچنین با کمک لایه‌های مکانی GIS تعدادی تحلیلهای مکانی در مطالعات مختلف که توسط تیمهای مختلف کارشناسی (گروه مطالعاتی آلودگی آب و خاک، محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، محیط بیولوژیک، اقلیم و هیدرولوژی) توصیه شده بودند، به عمل آمد.
نتایج :
جهت تصمیم‌گیری در خصوص اجرا و عدم اجرای پروژه از دو روش ماتریس لئوپولد و چک لیست سنجشی استفاده گردیده است. جمع بندی نتایج ماتریس ارزیابی در دو گزینه عدم اجرای طرح (79-) و اجرای طرح با ملاحظات زیست محیطی(412+) بیانگر برتری گزینه دوم می باشد. بنابراین اجرای طرح نوسازی و بهینه سازی سیستمهای پرورش ماهی دیگچه همانند سایر طرحهای توسعه دارای برخی اثرات سوء بر محیط زیست می‌باشد، اما به نظر می‌رسد با لحاظ نمودن راهکارهای کاهش اثرات منفی پروژه بر محیط زیست، اجرای برنامه مدیریت و پایش زیست محیطی و در نظر گرفتن اثرات مثبت طرح بر منطقه، اجرای طرح در مجموع پیامد های مثبت و مطلوبی برای مردم بومی ،بهره برداران و پرورش دهندگان ماهی در منطقه دارد. همچنین با اجرای طرح مشکلاتی همچون کمبود آب ناشی از هدر رفت آن در کانالهای خاکی، وضعیت کلی فعالیت پرورش ماهی در منطقه، مهاجرت از روستاها به مناطق شهری، کمبود اشتغال و به تبع آن پایین بودن سطح درآمد و رفاه مردم ، بهبود یافته و روند مثبتی را در پیش خواهد گرفت. لذا اجرای طرح با در نظر گرفتن تمهیدات زیست محیطی توصیه و تاکید میگردد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
با توجه به معضل عمومی تامین آب در سطح منطقه بویژه در هنگام فصل زراعی که با فصل رشد ماهیان گرمابی منطبق می‌باشد ،بهینه سازی و بازسازی سازه های آبگیر جهت افزایش بازدهی و بهینه سازی راندمان آبی ضروری می‌باشد و ادامه حیات فعالیت پرورش ماهی در منطقه منوط به اجرای طرح می‌باشد.پیش بینی می‌شود که با تخصیص و تامین حقابه فعالیت و احداث سازه های آبگیری با طراحی مناسب نه تنها معضلات پرورش ماهی را رفع می کند بلکه توسعه امر پرورش ماهی را فراهم ساخته و مزایای بسیاری برای بهره برداران و مردم منطقه در پی خواهد داشت.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
مناطق پایین دست مخازن سدهای خاکی و همچنین مجتمع پرورش ماهیان گرمابی که در حاشیه رودخانه های دایمی و فصلی واقع شده اند میتواند از دیدگاهها و نقطه نظرات کارشناسی ارایه شده بهره مند گردند.