به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، در یادداشت علمی دکتر سید احمدرضا هاشمی آمده است:
حفظ ذخاير يك اصل مورد تاكيد جهاني و يك معيار كليدي در پايداري بهره برداري از تمام منابع آبزي است. تلاش تمام مديران شيلاتي بروي دسترسي به تامين غذاي كافي و مطمئن از منابع طبيعي و تامين نياز جوامع بشري، با در نظر گرفتن ميزان بهره برداري مجاز و صحيح از آنها متمركز شده است . میزان صید جهانی در سال 2018 حدود 96 میلیون تن بوده که 87 درصد آن در آبهای دریایی (84 میلیون تن) و 13 درصد در آبهای داخلی (12 میلیون تن) قرار داشته است. میزان ناوگان صیادی در سال 2018 حدود 4.6 میلیون شناور بوده و در حدود همان میزان در سال 2015 باقی مانده است. قاره آسیا بیشترین ناوگان صیادی با میزان 3.5 میلیون شناور داشته است (75 درصد ناوگان صیادی جهان). ميزان كل توليد آبزيان شيلاتي در كشور ايران از طریق صید و بهره برداری از ذخایر آبهای جنوبی کشور از حدود 239 هزار تن در سال 1376، به میزان بیش از 700 هزار تن در سال 1398 رسیده است و استان سیستان و بلوچستان دارای بیشترین میزان صید و بیشترین افزایش سالانه صید را داشته است.
تون ماهیان از راسته پرسی فورم و خانواده اسکمبریده، دارای 15 جنس و 52 گونه بوده و جنس تونوس دارای 8 گونه می باشد. همه اعضای خانواده تون ماهیان دریایی و پلاژیک بوده و در ناحیه میانی آب در لایه بالایی (ازسطح تا عمق300 متر) زندگی می کنند و گاهی مهاجرتهای مهم غذایی یا تولید مثلی انجام می دهند. تون ماهيان جزء ماهيان مهم اقتصادي براي اكثر كشورهابوده و با ارزشترين آبزيان اقتصادي از نظر صيد صنعتي در آبهاي جهان هستند و بطور وسيعي در آبهاي درياهاي معتدله و گرمسیر بخصوص در اقيانوس آرام، اقيانوس اطلس و اقيانوس هند پراكنش دارند ولي در درياي مديترانه و درياي سياه و ساير نقاط نيز يافت مي شوند. هفت گونه از تون ماهیان دارای اهمیت تجاری جهانی هستند که شامل گونه آلباکور(Thunnus alalunga)، تون چشم درشت (Thunnus obesus)، هوورمسقطی (Katsuwonus pelamis)، گیدر یا تون زردباله (Tunnus albacares) و سه گونه تون باله آبیThunnus thynnus) ، Thunnus maccoyii و (Thunnus orientalis می باشد. گونه‌های گیدر، هوور مسقطی و تون چشم درشت معمولاً بیش از 80 درصد صید جهانی تون ماهیان را به خود اختصاص داده که در اقیانوس‌های مختلف این اعداد متفاوت است. بيشترين صيد اين گونه‌های اقتصادي از اقيانوس آرام (بیش از 70 درصد از كل صيد جهاني در سال 2017) صورت گرفته است و در اقيانوس هند نيز (حدود 20% از كل صيد جهاني در سال 2017) صورت پذیرفته است. صيد تون ماهيان در دنيا، عمدتاً در آسيا به خصوص اندونزی به عنوان توليدكنندگان اصلي صورت گرفته و ساير كشورهاي مهم در صيد تون ماهيان در آسيا شامل ایران، ویتنام، ژاپن و فیلیپین هستند. كشورهاي اسپانيا و فرانسه در قاره اروپا و همچنین کشورهای اکوادور و ایالات متحده در قاره آمریکا، كشورهاي مهم در صيد تون ماهيان به حساب می‌آیند.
تغییرات صید در آبهای جنوب کشور
میزان صید در آبهای جنوب کشور از 238 هزار تن در سال 1376 به 731 هزار تن در سال 1397 افزایش یافته است. همانطور که در شکل 1 مشاهده می شود نسبت صید کفزیان، سطح زیان درشت و سطح زیان ریز از کل صید در سال 1376 به ترتیب 60 درصد، 33 درصد و 5 درصد بوده (مابقی درصد را سایر گونه‌ها به خود اختصاص داده اند) و در سال 1397 این نسبت‌ها به ترتیب 36 درصد، 46 درصد و 13 درصد تغییر نموده است (مابقی درصد را سایر گونه‌ها به خود اختصاص داده اند). در واقع با مقایسه نسبت‌های بیان شده می‌توان گفت: نسبت کفزیان کاهش و نسبت سطح زیان افزایش یافته است و نسبت صید سطح زی به کفزی در سال 1376 حدود 0.62 بوده و در سال 1397 این نسبت به 1.63 افزایش یافته است (بیش از 2.5 برابر). بیشترین نسبت صید سطح زی به کفزی حدود 2.15 در سال 1385 بوده و بعد از آن روند کاهشی داشته و در سال‌های اخیر این نسبت با میزان کمی در حال تغییر است. این تغییرات هم به ویژگی‌های گونه‌های آبزی و منطقه مرتبط بوده و از سوی دیگر برنامه ریزی در جهت افزایش تولید با تکیه بر صید سطح زیان مدنظر بوده است (شکل 2).
شکل 1: تغییرات صید آبزیان در آبهای جنوب کشور از سال 1376 الی 1397
شکل 2: نسبت تغییرات صید سطح زیان به کفزیان در آبهای جنوب کشور از سال 1376 الی 1397
ایران:
میزان صید تون ماهیان (تون ماهی، شبه تون ماهی و منقار ماهی) در آب های جنوب کشور از حدود 61 هزار تن در سال 1376 (78 درصد صید سطح زیان درشت و 25 درصد کل صید آب های جنوب کشور) بیش از 290 هزار تن در سال 1398 (بیش از 40 درصد کل صید آب های جنوب کشور) افزایش یافته است. کشور ایران با این میزان صید تون ماهیان، حدود 3-4 درصد صید تون ماهیان جهان (7/6 میلیون تن در سال 2017) و نزدیک 20-25 درصد صید اقیانوس هند (حدود 1 میلیون تن در سال 2017) را در اختیار داشته و بیشترین میزان صید تون ماهیان در سال 1398 به ترتیب گیدر (58 هزار تن)، ماهی هوور(49 هزار تن) و هوور مسقطی(39 هزار تن) بوده است. میزان صید تون ماهیان در جنوب کشور در سال 1398 بیش از 290 هزار تون بوده و بیش از 10 هزار میلیارد تومان (بیش از 470 میلیون دلار) گردش مالی اولیه (خام فروشی) است.
استان سیستان و بلوچستان:
استان سیستان و بلوچستان به دلیل همجواري ساحل دریاي عمان و دسترسی به دهانه اقیانوس هند سهم بیشتري در توسعه بهره برداري تون ماهیان دارند. دراین استان حجم صید تون ماهیان و سایرآبزیان ماحصل فعالیت صید و صیادی نزدیک به 2700 فروند شناورصیادی سنتی (حدود 1000 لنج و بیش از 1700 قایق به صورت مجاز) ونزدیک به 25 هزار صیاد در منطقه است که به طور مستقیم مشغول صنعت صید و صیادی می باشند. صید تون ماهیان در استان سیستان وبلوچستان نقش بسیار مهمی در اقتصاد جامعه صیادی منطقه و حتی داخل کشوردارد و بیش از 60 درصد صید تون ماهیان کشور توسط فعالیت صید و صیادی در این استان تامین می شود، به طوری که قطب اصلی صید تون ماهیان در کشور می باشد. در این منطقه 5 گونه ماهی تون صید می شود که ماهی تون گیدر (تون زردباله و هوور مسقطی به عنوان گونه های اقیانوسی و گونه های هوور معمولی، زرده و تون منقوش به عنوان گونه های کرانه ای می باشند(شکل 1). بررسی سهم ابزار صید تون ماهیان در آبهای جنوب کشور نشان می دهد که همچنان تورهای گوشگیر به عنوان ابزار صید غالب (بیش از 90 درصد صید کل تون ماهیان) در منطقه بوده و ابزار های صید پرساین و نیز لانگ لاین، سهم اندکی در میزان صید تخلیه شده دارند.
استان سیستان و بلوچستان، بیشترین میزان صید سطح زیان درشت (بیش از 65 درصد) و تون ماهیان (بیش از 60 درصد) آب های جنوب کشور درسال 1397 را به خود اختصاص داده و برآورد می شود بیش از نیمی از صید تون ماهیان در این استان، مربوط به آب های بین المللی (آب های بالاتر از 12 مایل دریایی) بوده و بندرکنارک مهمترین بندرتخلیه صید تون ماهیان در استان و ایران می باشد. حدود 170 هزار تن سال 1398 صید تون ماهیان در استان س و ب بوده است و با احتساب کیلویی 40 هزار تومان، بیش از 6.5 هزار میلیارد تومان ( بیش از 270 میلیون دلار) گردش مالی اولیه (خام فروشی) این گونه ها در سواحل استان هر سال تخمین زده می شود.
اطلاعات صید تون ماهیان به تفکیک ابزار صید جهان:
اطلاعات صید تون ماهیان (سه گروه تون ماهيان، شبه تون و نيزه ماهيان) به تفکیک ابزار صید جهان در سال 2020 نشان می‌دهد که صید پرساین که به دو روش جمع کردن گله و یا بدون جمع کردن گله صورت گرفته و بیش از 60 درصد صید تون ماهیان در جهان را به خود اختصاص می‌دهد، که بیشترین سهم صید را در میان ابزارهای صید مورد استفاده بوده و در برخی از مناطق مثل صید گیدر در شرق اقیانوس آرام بیش از 90 درصد و صید هوور مسقطی در مناطق مرکز و غرب اقیانوس آرام بیش از 80 درصد ابزار صید تون ماهیان را تشکیل می‌دهد. روش صید رشته قلاب طویل (لانگ لاین) از دیگر ابزار صیادی تون ماهیان بوده و حدود 10 درصد صید جهانی تون ماهیان را شکل داده و بعضی از آنها به طول چند ده مایل دریایی با چند هزار قلاب می‌باشند. در روش صید تون ماهی چشم درشت در شرق اقیانوس آرام بیش از 30 درصد و صید ماهی آلباکور در جنوب اقیانوس آرام بیش از 90 درصد صید از رشته قلاب طویل استفاده می‌گردد. روش صید چوب دستی و رشته (پول‌اند لاین) از دیگر روش‌های صید تون ماهیان با حدود 8 درصد صید جهانی تون ماهیان بوده و بیش از 30 درصد صید ماهی آلباکور در اقیانوس آرام و حدود 20 درصد صید ماهی هوور مسقطی در اقیانوس هند را این ابزار صید تشکیل می‌دهد (شکل 3).
شکل 3 : ابزارهای عمده صید گونه‌های غالب تون ماهی در کل اقیانوس‌های جهان (A) و اقیانوس هند (B) سال 2020
صید با تور گوشگیر میزان بالایی از صید تون ماهیان در جهان را شکل نمی دهد و حدود 4 درصد صید جهانی تون ماهیان است و حدود 20 درصد صید ماهی گیدر و بیش از 20 درصد هوور مسقطی در اقیانوس هند از تور گوشگیر استفاده می‌شود. در کشور ایران بیش از 85 -90 درصد صید تون ماهیان با تور گوشگیر انجام شده که به دلیل صید ضمنی و صید دور ریز بالا، بایستی از سایر روش‌های جایگزین مثل رشته قلاب طویل که دارای صید ضمنی و صید دور ریز کمتر می‌باشد، سود برد. صید قلاب که شامل صید قلاب کشش و قلاب دستی می‌باشد از کمترین سهم صید تون ماهیان برخوردار است. مابقی روش‌های صید در رده‌های بعدی قرار گرفته و آنها را با علامت (OTH) نشان می‌دهند (شکل 4).
شکل 4 : انواع ابزار صید تون ماهیان در جهان سال 2018
نتیجه گیری:
-جهت صید تون ماهیان در آب های جنوب کشور بیش از میانگین جهانی از تور گوشگیر و کمتر از میانگین جهانی از لانگ لاین و پول اند لاین استفاده شده و ضرورت گسترش صید لانگ لاین(رشته قلاب طویل)، پول اند لاین (رشته و چوب دستی) و کاهش صید تور گوشگیر احساس می شود.
-ظرفیت گسترش ناوگان صیادی جهت صید ماهی گیدر (صید هدف لانگ لاین) و صید ماهی هوور مسقطی (صید هدف پول اند لاین) در منطقه وجود داشته ولی با توجه وجود صید بی رویه از ماهی گیدر در استان، ایران و نیز اقیانوس هند، این گسترش ظرفیت صید بایستی با احتیاط و با حذف شناورهای سنتی گوشگیر تون ماهیان همراه باشد.
-عملیات صید در روش لانگ لاین و پول اند لاین بایستی براساس دیدن گله تون ماهیان باشد تا شانس موفقیت قلاب ریزی افزایش یابد.